Author

Çağatay Cebe

Ortadoğu ve özellikle Lübnan konusunda araştırmalar yapan yazar sosyolojik, ekonomik ve siyasi çerçevesi dahilinde bölgesel gelişmeleri takip ederek çeşitli araştırma, tarihsel dökümantasyon ve makaleler kaleme almaktadır.

Genel

An Accidental Operation: The Death of Abu Hassan

by Çağatay Cebe
written by Çağatay Cebe
An Accidental Operation: The Death of Abu Hassan

Çağatay Cebe

The Year 2022 hasn’t been a good year for ISIS. The organization has lost two leaders and many members detained in various parts of Syria, where the central core is trying to hide and manage its activities.

 

ISIS faced such rapid losses that they no longer even bothered to hide their leaders in relatively safe areas. Meanwhile, some rumors circulated that the former leader of ISIS, Abu Hasan al Qureshi, who took office on March 10 after Abu Ibrahim, had been killed. The rumors were followed by the organization’s statements.

 

On November 30, ISIS media branch al Furqan released an audio voice and declared the death of the third leader, Abu Hassan, and Abu Hussein has been selected as the new “caliph”, the fourth leader since ISIS established a so-called “caliphate”.

 

A while later, CENTCOM released a statement regarding the death of ISIS leader Abu Hassan in Dara’a, the southern region of Syria. There are interesting points like the US knew it was the death thereby indicating the date as “mid-October”, and emphasizing the role of the Free Syrian Army, which was known as Mughawir al Thawra which placed in Tanf region, border of Jordan, the killing of Abu Hassan.

 

Dara’a witnessed clashes, again. Since former opposition groups reconciled with Russia in mid-2017 and joined the Syrian Regime forces, there has been a clash environment between the regime, opposition, and ISIS. In mid-October, former opposition and now regime units had campaigned against the ISIS cells in the north of Dara’a, Jassim.

 

Local media outlets published the photo of the dead leader of ISIS’ southern region Abdul Rahman al-Iraqi, but actually, he was the ‘caliph’ of ISIS but was not disclosed to the public. Generally, everyone missed this development, and no one thought it was important. Because it was like ‘another’ ordinary clashing in Dara’a. 

 

Another question was “how did Free Syrian Army involve in this operation?”, and as we know it; reconciled former opposition armed groups did not change their mind against Baath, even if they are part of the Syrian Regime army and did not brake ties with the US. Under the regime control area, Americans conducted an operation that resulted in another death of the ISIS leader second in a year cooperated with former Syrian rebels.

 

Abu Hassan blew himself up with his companion when former opposition fighters raided the house. Local sources highlight that he was along with the ISIS fighters who went to southern Syria from the desert region, called Badiyah earlier in 2022. This flow started at beginning of 2019 when ISIS lost its last bastion, Baghuz. Threshold of Iraq, Jordan, and Syria and south of al Tanf have transformed into easy routes for ISIS members who are in Iraq result of the structure and distribution of tribes and smuggling networks.

 

The killing of Abu Hassan was accidental, local sources told. Former Syrian opposition forces conducted raids against the ISIS cells in Dara’a for two days with four separate operations. When former oppositions killed Abu Hassan, they did not know who he was. On the other hand, some ISIS members were captured alive by the same forces.

Who was Abu Hassan al Quraishi?

No one knows him until the declaration of his death. There are some claims about him but still unconfirmed. One of them is that the name of Abu Hassan is Nour Karim Al-Mutni, from the Bu Obaid Tribe in Rawa, a town west of Iraq near the border of Syria. His brother and relatives were killed by Shia militias known as Wolf Brigade. Abu Hassan’s relatives work in al Rawi Financial Network, which was sanctioned by the US in April 2019. Also, his brother Firas is under arrest by Hayat Tahrir Sham in Idlib.

Two ISIS leaders dead in a year

In the early hours of February 3, US Special Forces operators carried out the raid on the house of the ISIS former leader, Abu Ibrahim in Atmeh, Idlib region. Erbil-based US soldiers’ operation ended up with the death of 13 casualties. Abu Ibrahim was located 14.5 kilometers away from the first leader of ISIS, Abu Bakr al Baghdadi’s house where he was killed in 2019. 

 

One and a half months later of the raid on Abu Ibrahim, ISIS officially announced the new leader Abu Hassan al Quraishi but did not mention his ID or anything else. There were some rumors about his real name like Bashar Khattab Ghazal al-Sumaidai, Abu Khadija, Abu Muslim, Abu Salih, and Abu Yassir al-Issawi. So far none of the names came up true. 

 

Turkey announced the detention of Abu Zayd nom de guerre Bashar Khattab Ghazal al-Sumaidai in September. There were claims about he is the leader of ISIS but Turkish state media expressed that he was the Minister of Education and Supreme Judge in the organization. And one of the names had been removed from the list of the real IDs of Abu Hassan. But still hadn’t been known anything about him. Until figured out on November 30.

Other important operations against ISIS in 2022

A night time on June 15, local sources had reported that helicopters flew over the villages and landed on one of them, heard the clashes in the Jarablus region, Turkish-controlled northern Syria. CENTCOM declared captured ISIS senior figure, bomb maker, and an important person in Syria, Hani al Kurdi. It was the second important raid against ISIS after the death of Abu Ibrahim in February. 

 

Near after a month, Maher al Agal, who was known as one of the top five ISIS leaders and the leader of ISIS in Syria and responsible for ISIS networks outside of Iraq and Syria, was killed by an armed drone in the Afrin region by CENTCOM.

 

America carried out a rare operation style; two strikes in a day in less than an hour and in Russia & Syrian Regime-controlled area. The airstrike killed the second leader of ISIS in Syria, Abu Ala, and right after this, special operation operators conducted a raid. In this raid, Rakkan Wahid al Shaman was killed and were captured two members of ISIS in the Qamishli region, in northeastern Syria.

The New Term

ISIS tried to regain its powers when Abu Hassan was the leader. They carried out attacks in Israel and targeted some Central Asian countries that they hadn’t before. They started the revenge attacks on behalf of Abu Ibrahim, which mainly happened in Africa and Afghanistan but did not take long.

 

While the first of two ISIS leaders were killed in Idlib, the third one was hiding in Dara’a. He (and leadership) maybe thought Dara’a would be safer than the other region because of ISIS’ previous activities and ties. However, the year 2022 has been targeting ISIS command cadres. The organization has lost many important and high-level ranks in a short time.

 

Abu Hussein al Husseini al Quraishi was declared the new ‘caliph’ by the al Furqan media. And he received the bayah from all branches of ISIS. Like his predecessor, Abu Hussein’s ID is unknown too.

0 Yorum
0 FacebookTwitterWhatsappEmail
Haber

Alleged Drug Raid in Afrin

by Çağatay Cebe
written by Çağatay Cebe
Alleged Drug Raid in Afrin

Idlib-based armed opposition group Hayat Tahrir Sham (HTS) carried out an anti-drug dealers raid on dealers in the center of Afrin city. 

 

Most of the HTS forces, who entered Afrin during the conflicts within the Syrian National Army (SNA), taking advantage of the authority vacuum in the region, withdrew from Afrin in two separate groups. Although withdrew of HTS combatant forces, local sources are pursuing their claim that HTS members have a presence in the Afrin city center and its surroundings. 

 

According to a local source, who spoke with Acta Fabula on the condition of anonymity, HTS General Security Service carried out an operation against the drug dealers in the Afrin city center in the last few days.

Raiding the homes of members of the Third Corps

In addition to this development, local sources claimed that HTS, together with Suleyman Shah Brigade members, raided the houses of the Third Corps members and their commanders.

 

It was claimed that one of the houses raided by the HTS and Suleyman Shah Brigades belonged to Abu Vakil Homsi, one of the Third Corps commanders who lost his life in the recent clashes.

 

According to an official of the General Security Servis of HTS speaking to Acta Fabula denied the allegations that they have any presence in the Olive Branch and Euphrates Shield operations areas.

0 Yorum
0 FacebookTwitterWhatsappEmail
Genel

Lübnan’ın İsrail’e Karşı İstihbarat Mücadelesi

by Çağatay Cebe
written by Çağatay Cebe

İsrail’in kurulduğu 1948 yılından beri Lübnan, kuzeyden bir baskı unsuru olarak her daim Tel Aviv’in sıkı güvenlik faaliyetleri yürütmesi gerektiği bir komşu ülke olageldi. 1948 Savaşı sırasında Lübnan Devleti’nin kısıtlı katılımı haricinde Lübnan Silahlı Kuvvetleri, İsrail ile veyahut İsrail’e bir operasyon gerçekleştirmeye tekrar hiç kalkışmadı. Her ne kadar ciddi bir konvansiyonel tehdit oluşturmasa da Lübnan ile İsrail ateşkes halinde olmakla birlikte bu iki ülke 1949 yılından beri savaş halinde. 1 https://www.dawn.com/news/1672588/lebanon-arrests-21-in-israeli-spy-networks-busts  Tel Aviv’e yönelik olabildiğince askeri bir mücadelen ziyade lojistik güç ve barınak olma özelliği sebebiyle 1956 Krizi, 1967 ve 1973 savaşlarında Lübnan ile İsrail sınırında ciddi bir askeri vaka gerçekleşmedi. İsrail’in günümüzde Lübnan’da geniş casusluk ağları kurması, tıpkı geçmişteki gibi bir güvenlik zaafiyeti hissetmesiyle alakalı. Askeri harekatlar yürüterek geçmişteki zaafiyetini gidermeye çalışan Tel Aviv, günümüzde askeri seçenekten ziyade istihbari faaliyetleri Lübnan’da öncelik haline getirmiş vaziyette. Bu sebeple İsrail’in haber toplama ve Lübnan’ın karşı-casusluk faaliyetlerine yönelik yaklaşım beraberinde geçmişteki askeri hareketlilikleri  incelemeyi gerektiriyor.  İsrail’in günümüzde Lübnan’da geniş casusluk ağları kurması, tıpkı geçmişteki gibi bir güvenlik zaafiyeti hissetmesiyle alakalı. Askeri harekatlar yürüterek geçmişteki zaafiyetini gidermeye çalışan Tel Aviv, günümüzde askeri seçenekten ziyade istihbari faaliyetleri Lübnan’da öncelik haline getirmiş vaziyette. Bu sebeple İsrail’in haber toplama ve Lübnan’ın karşı-casusluk faaliyetlerine yönelik yaklaşım beraberinde geçmişteki askeri hareketlilikleri  incelemeyi gerektiriyor. 

İsrail’in Lübnan’daki Askeri Harekatları

1964 yılında kurulan Filistin Kurtuluş Örgütü’nün (FKÖ) Ürdün merkezli şekilde İsrail’e karşı başlattığı gerilla operasyonlarının önemli bir cephesi ise Lübnan oldu. Bu ülkede bulunan yüzbinlerce Filistinli mülteci sebebiyle söz konusu kamplar, FKÖ ve diğer Filistinli direniş grupları için doğrudan bir milis kaynağı teşkil ediyordu. Bu sebeple de 1960lı yılların sonlarına doğru Lübnan’ın güneyinden İsrail’in kuzeyine FKÖ saldırıları başladı. İsrail’in FKÖ’ye karşılık vermek maksadıyla Lübnan’ın çeşitli bölgelerine, bilhassa Beyrut Havaalanı ve daha birçok noktaya hava saldırıları düzenlemesi Lübnan Silahlı Kuvvetleri ile FKÖ’yü karşı karşıya getirdi. 2 Rami Siklawi. (2017). “The Palestinian Resistance Movement In Lebanon 1967–82: Survival, Challenges, and Opportunities”. Arab Studies Quarterly, 39, No. 3, s. 925   FKÖ’nün iç güvenlik ve politika meselesi haline gelmesine rağmen İsrail ile mücadele etmeye devam etmesi, Tel Aviv’in biri sınırlı diğeri ise başkent Beyrut’a kadar ulaştığı iki askeri harekat yapmasına sebep oldu. Bu harekatların öncesinde ise İsrail Özel Kuvvetleri; Sayeret Matkal ve Sayeretet 13’e bağlı operatörler, Lübnan’ın iki sahil şehri olan Beyrut ve Seyda’daki Filistin direniş gruplarının karargahlarına baskın gerçekleştirerek, Münih saldırısının intikamını almak amacıyla “Gençlik Ruhu Operasyonu”nu düzenlediler. 3 https://militaryview.com/operation-spring-of-youth-of-idf-in-1972 Havadan ve karadan küçük saldırıların direniş gruplarının topçu atışlarını kesmediğini anlayan İsrail,  güvenli bir bölge oluşturmak amacıyla Lübnan’a kara operasyonları gerçekleştirme kararı aldı. 1978 yılında gerçekleştirdiği Lübnan’ın güneyindeki Litani Nehri’ne kadar ki hat dahilinde kontrolün sağlanmak istenmesi sebebiyle “Litani Operasyonu” adını alan bu harekat ile kendi destekledikleri Güney Lübnan Ordusu’nu (GLO) bölgeye yerleştirildiler. Lakin, FKÖ ve Lübnanlı müttefiklerinin operasyonlara devam etmeleri sebebiyle bunun yeterli gelmediğini gören Tel Aviv, 1970 yılında Ürdün’den çıkarılarak Beyrut’a taşınan FKÖ merkez karargahı ve Yaser Arafat’ı Lübnan’dan atmak için 1982 yılında çok daha geniş kapsamlı olan “Galile İçin Barış Operasyonu” ile hava ve karadan ilerleyerek başkente kadar ulaştı. 4 Yaniv, A., & Lieber, R. J. (1983). “Personal Whim or Strategic Imperative?: The Israeli Invasion of Lebanon”. International Security, 8, No. 2, s. 130  

Celile İçin Barış Operasyonu Askeri Haritası – İsrail Dışişleri Bakanlığı

Bu ilerleyişin ardından Lübnan’ın güneyinde 2000 yılına kadar devam edecek olan, kendi desteklediği milislerden teşkil  bir güvenli bölge kuran Tel Aviv, Şam ile yürüttüğü görüşmeler ve bu süreçte kurulan Hizbullah’ın hem yoğun gerilla saldırıları hem de örgütün sahip olduğu roket sistemlerinin menzilleri nedeniyle, burada kurduğu bölgenin gerekli olmadığına kanaat getirerek 24 Mayıs 2000 tarihinde Lübnan’dan çekildi. 5 Norton, A. R. (2000). “Hizballah and the Israeli Withdrawal from Southern Lebanon”. Journal of Palestine Studies, 30, No. 1, s. 31  

İsrail’in görünür şekilde Lübnan’dan çekilmesi, tamamiyle bu ülkedeki faaliyetlerinin biteceği anlamına gelmiyordu. Zira halkın belirli kesimi  ve doğrudan İran’ın büyük desteğine sahip yeni düşmanı Hizbullah’ın varlığı Filistinlilere nazaran Tel Aviv’i daha da endişeye sevk ediyor. Öte yandan diğer Filistinli direniş grupları da Lübnan’daki varlıklarını devam ettiriyorlar, Gazze’deki Hamas çoktan Lübnan’daki mülteci kamplarında varlıklarını sürdürüyorlardı. İsrail artık 2000 yılı ve öncesine nazaran daha hassas operasyonlar yürütmeli, askeri gücünü kullanabilmek adına MOSSAD’ın bilgi toplama yeteneğini kullanarak kendisine hedef ve tehlike olarak gördüğü yapılanmaların içine daha fazla sızması gerektiğine karar verdi. Esasen, 1980 yıllarda bunu başarmışlardı da. Lübnan’ın güneyinde yaşayan İbrahim Yasin isimli bir çobanın Hizbullah ile olan kişisel husumeti, onu MOSSAD ve İsrail Askeri İstihbaratı ile çalışmaya itti. Onların talimatı üzerine Hizbullah’a katılan Yasin, örgüt içerisinden İsrail’e bilgi akışı sağladı. On dört yıl süren casusluk faaliyetinin ardından 1997 yılında açığa çıkmasıyla İsrail’e kaçan İbrahim Yasin, Yahudi olup Avraham Sinai adını aldı. 6 https://actafabula.net/faithful-jew-who-was-a-spy-in-hezbollah/ İsrail, İbrahim’in haricinde Lübnan’dan çekildikten sonra geride onlarca casus da bırakarak faaliyetlerini sürdürmeye devam etti.

Lübnan’da Espiyonaj ve Karşı Casusluk Faaliyetleri

Geçtiğimiz günlerde yapılan açıklamayla Lübnan güvenlik güçleri beş haftalık bir operasyonla İsrail’e karşı casusluk operasyonları gerçekleştirdiğini duyurdu. Lübnan’ın resmi olarak ‘İç Güvenlik Müdürlüğü’ adıyla bilinen Jandarma gücüne bağlı olan ve terörle mücadele, karşı-casusluk ve espiyonaj faaliyetleri yürüten 7 Saliba, Amine. “The Security Sector in Lebanon: Jurisdiction and Organization”. The Carnegie Endowment for International Peace, s. 18 istihbarat birimi, Haber Şubesi (شعبة المعلومات), bir aydan uzun süre boyunca gerçekleştirdiği operasyonla İsrail için çalışan 17 casusluk ağını ortaya çıkarıp, bu hücrelere bağlı otuz beş kişiyi sorgulayarak, yirmiden fazla kişiyi de tutukladı. 8 https://english.alaraby.co.uk/news/lebanon-dismantles-largest-israeli-spy-network Lübnan’ın 2009 yılından beri İsrail’e karşı gerçekleştirdiği en büyük karşı-casusluk operasyonu olan bu faaliyet, aynı zamanda Haber Şubesi’nin güvenliğini de yakından ilgilendiriyor. Tel Aviv’in güvenlik tehdidi algısının başını çeken Filistinli direniş grupları ve Hizbullah’a karşı kullandığı casus şebekeleri, Lübnan’ın çeşitli istihbarat birimleri tarafından defalarca ve sık şekilde açığa çıkarılarak tutuklanıyor. MOSSAD bu sefer kurduğu casusluk şebekeleriyle, kendisine yönelik yapılan karşı-istihbarat faaliyetlerini takip edebilmek için Haber Şubesi’ne de casus sızdırmayı başardı. Hatta öyle ki bu casusların üst düzeylere de oldukça yakın oldukları aktarılıyor. 9 https://www.jpost.com/breaking-news/article-695047

 

Açığa çıkarılan bu casusluk şebekelerinde Lübnan’daki çeşitli din ve etnik unsurdan insanlar olmakla birlikte Suriyeliler ve Filistinliler de bulunuyor. Şam’da tutuklanan bir Suriyeli, şehirdeki sivil, askeri ve ticari bölgeleri izlerken, şehre ait çeşitli haritaları da MOSSAD’a aktarıyordu. Verdiği ifadede ise İsrail’e çalıştığını bilmediğini de belirtiyor. Öte yandan on iki casus ise İsrail’e çalıştıklarını bildiklerini kabul ederken, geri kalanları da küresel şirketler ve STK’lara bilgi akışı sağladıklarını iddia ediyorlar. Bu sebeple STK’lara bağlı çalışan çok sayıda kişinin bu casusluk ağının parçası olduğunun tespit edildiği bildiriliyor. Şebekelerin ortaya çıkarılmasında yaşanılan bir ilginç nokta ise Hizbullah içerisindeki ajan. Hizbullah esasen kendi istihbarat organlarına sahip bir parti. Bu birimler; Karşı Güvenlik (Emn el-Muddad), Dış Güvenlik (Emn el-Harici) ve Parti Güvenliği’nden (Emn el-Hizb) oluşuyor. 10 Carl Anthony Wege (2012). “Hizballah’s Counterintelligence Apparatus”. International Journal of Intelligence and CounterIntelligence, Vol. 25, No. 4, s. 773 Hizbullah’ın istihbarat oluşumları doğrudan İran ve Şam’dan destek alırken, Lübnan istihbarat servisleriyle de irtibat halinde. Hizbullah kendisini doğrudan ilgilendirdiğini düşündüğü bir durumla karşı karşıya kaldığı vakit, kendi istihbarat birimlerini kullanarak konuyu ele almakta ve kendi yöntemlerini kullanarak bunu çözmeyi amaçlamaktadır. Bu sebeple Hizbullah’ın kontrolündeki bölgelerde bulunan gözaltı merkezlerinde kuşkulanılan şahıslar sorgulamalara tabii tutulmaktadır. Geçtiğimiz günlerdeki karşı casusluk operasyonlarında da benzer bir durum yaşandı. Parti kendi içerisindeki bu ajanı, Lübnan’ın adli ve güvenlik kurumlarına teslim etmeyi reddetti. Kendi sorgulamalarının ardından İsrail’e çalışan bu kişinin Lübnan devletine teslim edileceği düşünülüyor. Bu operasyonlar kapsamında tutuklanan kişiler ise İsrail istihbarat personelleriyle sosyal medya üzerinden iletişime geçerek, bu platformlarda eğitiliyorlar. İstihbaratçılar ve casuslar arasındaki iletişim; sohbet odaları, çeşitli internet siteleri ve telefon aramaları vasıtasıyla gerçekleşiyor. Lübnanlı bir kaynağın basına verdiği demeçte ülkedeki tarihi derin ekonomik krizin, istihbarat servislerinin bu tür casusluk şebekelerini kurmayı kolaylaştırdığını belirtiyor. 11 https://dunyanews.tv/en/World/639218-Lebanon-arrests-21-in-Israeli-/’spy-networks/’-busts  

 

İsrail’e çalışan casusluk şebekelerini açığa çıkarması sebebiyle Haber Şubesi’ni kutlayan Lübnan Başbakanı Necib Mikati, önleyici güvenlik ve karşı casusluğun önemine değinerek diğer güvenlik kurumlarının koordineli çalışmalarıyla ülkenin korunabildiğini ifade etti. Bu tutuklamalar sırasında ise Cumhurbaşkanı Mişel Aun, İsrail Hava Kuvvetleri’nin Lübnan hava sahasında yaptığı ihlallerle ilişkin dosyayı Dışişleri Bakanı Abdullah Bu Habib aracılığıyla BM Güvenlik Konseyi’ne iletilmesi için talimat vererek 12 https://www.naharnet.com/stories/en/287598-aoun-orders-complaint-against-israel-over-air-breach-as-spy-networks-busted Beyrut’un Tel Aviv’e karşı taşıdığı güvenlik hassasiyetini kamuoyuna ve uluslararası kuruluşlara gösterme gayreti içinde olduklarını gösterdi. Bu hamle aynı zamanda Cumhurbaşkanı Mişel Aun’un kendi nezdinde siyasi bir çıkar daha gözetiyordu.

2009 Operasyonları

2009 yılı öncesinde Lübnan’daki istihbarat mücadelesi doğrudan Hizbullah (İran ve Şam) ile İsrail arasında yaşanıyordu. Lübnan İç Savaşı’nın yaşandığı 1980li yılların ortasında ülkede Şam’ın yürüttüğü istihbarat faaliyetlerinin başına geçen Ebu Yo’rub künyeli Gazi Kenan, 2000 yılına kadar Lübnan’ı yöneten yegane isim oldu. 1990 yılında iç savaşın bitmesiyle herkesin zorunlu olarak Kenan’a boyun eğmesinin yanında, güvenlik kurumları ve bürokratlar, hükümete değil doğrudan Gazi Kenan’a rapor veriyorlardı. Cumhurbaşkanı seçimlerinde de aktif rolü olan Kenan, yirmi yıla yakın bir süre Lübnan’ın iç güvenlik ve politikasının oluşturulup yönetilmesindeki en etkin isim oldu. 13 https://www.meforum.org/meib/articles/0001_l5.htm İki yıl önce görüşme gerçekleştirdiğim Suriyeli eski bir muhaberat subayı da Gazi Kenan’ın tıpkı anlatıldığı gibi Lübnan’ın yöneticisi olduğunu ve kendisinin efsanevi bir istihbaratçı olarak görüldüğünü, aynı zamanda da sahip olduğu güç bakımından Hafız Esad’ın ardından gelen bir şahsiyet olduğunu belirtti. Bu sebeple, Lübnan’ın istihbarat servisleri belirli bir dönem son derece pasif rol oynarken, Şam’ın muhaberat personelleri ve destekledikleri Hizbullah’ın istihbarat elemanları, ülkede İsrail’e karşı faaliyet gösteren aktörler oldular. Hizbullah’ın yürüttüğü bu istihbarat mücadelesinde iki detay diğerlerinden daha çok göze çarpıyor; ilki İsrail Ordusu’nun yedek kuvvetlerinde Albay rütbesine kadar yükselerek emekli olan Elhanan Tennenbaum’un 2001 yılında kaçırılma olayı. Tennenbaum’u tanıyan ve Hizbullah için çalışan bir Filistinli, örgütün İsrail’e karşı kullanması için Tennenbaum’a sahte bir yasadışı iş öneriyor; uyuştucu kaçakçılığı. İsrail’e uyuşturucunun Lübnan’dan nasıl kaçırılabileceğini görüşmek için Beyrut’a giden ve bundan 200 bin Dolar alma düşüncesine sahip Tennenbaum, 2001 yılında Hizbullah tarafından yakalanarak, 2004 yılına örgüt tarafından hapis tutuldu. Almanya’nın araya girmesiyle salıverilen Tennenbaum’un hakkında İsrail’de yasal bir süreç başlatıldı. 14 https://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3342436,00.html Bir diğeri ise Filistin davasının destekçisi olarak herkesçe bilinen, bir okulda idareci olan ama aslında 1983 yılından 2008 yılına kadar hem Lübnan hem de Suriye’de kara ulaşım yolları ile Filistinli gruplar ve Hizbullah’a ait konvoyların fotoğraflarını çekerek İsrail’e gönderen Ali Cerrah oldu. Ali Cerrah’ı ilginç kılan nokta ise kuzeni olan Ziad Cerrah’ın 11 Eylül günü İkiz Kuleler’e çarpan uçaklardan biri olan United Airlines’ın 93 sefer sayılı uçağını kaçıran el Kaide mensuplarından biri olması. 15 https://www.nytimes.com/2009/02/19/world/middleeast/19lebanon.html  

 

2005 yılında Refik Hariri Suikasti ile birlikte Şam ve Hizbullah’ın baskın rolleri azalarak, devlet kurumlarının görece daha güçlenmesiyle iç güvenlik bizzat Beyrut’taki hükümetin eline geçmeye başladı. Şam’ın 2005 yılında Lübnan’dan çekilerek ülke üzerindeki hegemonyasının bitmesi, ülkedeki kronikleşmiş güvenlik sorununun yeni bir merhaleye geçmesine neden oldu. Şam’ın korumacılığı olmadan varlığını sürdürmek zorunda kalan Hizbullah, önce 2006 yılında İsrail ile sonra da 2008 yılında karşıt siyasi partilerin silahlı oluşumlarıyla çatışmalar yaşadı. Lübnan içerisindeki güvenlik algıları değişime uğrarken, Şam’ın güdümünden sıyrılan Lübnan istihbarat servisleri artık ülke içerisindeki asayişi sağlamak maksadıyla kapasitesini artırma yoluna gitti. Buradaki en önemli gelişme de MOSSAD’ın ülke içerisindeki casusluk ağlarının açığa çıkarılmasıydı.

2009 yılındaki bu operasyonlar kapsamında yüzden fazla kişi tutuklandı 16 https://www.trtworld.com/middle-east/lebanon-busts-networks-allegedly-spying-for-israel-54259 ve bunların çoğunluğunu güvenlik personelleri ile telekomünikasyon çalışanları oluşturuyordu. Bu tutuklamaların en üst düzey ismi ise İç Güvenlik Müdürlüğü’nden emekli olan general Edib el-Elam oldu. Edib el-Elam on beş yıl boyunca İsrail’e çalıştığını ve Gazze merkezli İslami Cihad’ın iki komutanına yönelik Seyda şehrindeki suikast operasyonunu yöneten MOSSAD personelini Lübnan’dan çıkarmaya yardım ettiğini itiraf etmesinin 17 https://www.lebanese-forces.com/2009/04/20/44515/  ardından, savaş gazisi olan Özel Kuvvetler Okul Komutanı bir Albay ile Bekaa Vadisi’ndeki bir belediye başkan yardımcısı da İsrail ile çalıştıkları gerekçesiyle karşı istihbarat sürecinde gözaltına alınan önemli devlet çalışaları isimler oldu. 18 http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/8074848.stm Kamu görevlileri haricinde bu operasyonlarda farklı kesimlerden şahıslar da tutuklandı. Hizbullah’ın güçlü kalelerinden olan Lübnan’ın güneyindeki Nebatiye’de yaşayan iş insanı Mervan Fakih, örgüte sattığı onlarca arabaya takip ve dinleme cihazları yerleştirerek İsrail’in Hizbullah’ı gözetlemesini sağladı. 19 https://www.nytimes.com/2009/04/26/world/middleeast/26lebanon.html 2010 yılında Lübnan’ın en büyük iki mobil şebekelerinden birinde çalışan ve hassas bilgilere erişim imkanı olan bir teknisyenin, on beş yıldan uzun süredir İsrail’e bilgi aktardığının açıklanması, 20 https://www.bbc.com/news/10444459 MOSSAD’ın Lübnan’da kurduğu geniş casusluk ağlarının ülkede her yerde ve önemli noktalarda kümelendiğinin kanıtıydı. Öyle ki, İsrail’in 2006 Temmuz’unda vurduğu Hizbullah hedeflerinin, bu tutuklamalardaki çoğu kişi tarafından tespit edilerek Tel Aviv’e (MOSSAD veyahut İsrail Askeri İstihbaratı) aktarıldığı güvenlik kaynaklarınca o dönem medyaya aktarıldı. Lübnanlı üst düzey görevliler de bu süreçte basına verdikleri demeçlerde, birçok kilit noktada yaptıkları bu casusluk tutuklamalarının İsrail’in istihbarat faaliyetlerine ciddi bir darbe olduğunu ifade ettiler. 21 https://www.reuters.com/article/us-lebanon-israel-spying-sb-idUSTRE54P1Z420090526  

 

İsrail’in casusluk ağlarına yönelik 2014 yılına kadar devam eden bu tutuklamalar, sonraki yıllarda da Lübnan istihbarat servisleri tarafından sürdürüldü. Her yıl en az birkaç MOSSAD ağı ortaya çıkarılmakta ve bu bir zincirleme olarak birbirini takip etmekte. Tutuklanan bir şebeke, sorgulamalardaki itirafları sonucunda başka ağları ifşa etmekte, en geç birkaç ay sonra diğer şebekelerin de Lübnan güvenlik güçlerince gözaltına alınmalarını sağlamakta. Genellikle faaliyetleri Hizbullah ve Filistinli grupları takip etmek olan bu casusluk ağlarının mensupları Türkiye dahil olmak üzere Batı ülkelerine giderek buralarda İsrail istihbarat personelleri tarafından eğitilmekte. 2017 yılında tutuklanan İki Nepalli ve bir Filistinlinin oluşturduğu casus şebekesi Türkiye, Ürdün, İngiltere ve Nepal’deki İsrail büyükelçiliklerine giderek burada istihbarat mensuplarıyla görüşmeler gerçekleştirmişti. 22 https://www.jpost.com/arab-israeli-conflict/five-alleged-israeli-spies-arrested-in-lebanon-479576  

Hamas Yetkilisine Suikast Girişimi

Filistinli gruplar artık eskisi kadar Lübnan’da güçlü olamasalar da mülteci kamplarında ofisleri ve silahlı mensuplarıyla varlıklarını sürdürmeye, faaliyetlerini gerçekleştirmeye devam ediyorlar. Gazze’de hakimiyeti elinde bulunduran ve İsrail’e karşı mücadele veren Hamas, savaşın başını çekiyor. Bu kapsamda Gazze gibi Akdeniz kıyısında ve kolay çıkış olanağı bulunmayan coğrafi açıdan hapishaneden farksız konumdaki bir bölgeden ziyade Lübnan’da Hamas varlığının yürütülmesi, kurmaylar ve faaliyetleri icra eden mensuplar için alternatif bir mekan sunuyor. Bu ülkedeki Hamas varlığı da tıpkı Gazze’deki gibi Tel Aviv açısından kuşkusuz tehdit olarak görülüyor. 2018 yılında MOSSAD, Hamas’ın Lübnan’daki üst düzey isimlerinden olan Ebu Hamza künyeli Muhammed Hamdan’a suikast girişiminde bulundu. 23 https://twitter.com/Mucagcebe/status/952522441171103744 Aracına konan 500 gramlık bombadan son anda kurtulan Hamdan’a yönelik yapılan bu suikast girişimi faillerinin Türkiye’ye kaçtıkları Lübnan istihbaratınca belirlendi. Ankara ve Beyrut arasındaki koordinasyon sayesinde Milli İstihbarat Teşkilatı (MİT), MOSSAD ajanı Ahmed Bitiyya’yı Lübnan’a götürerek Haber Şubesi’ndeki meslektaşlarına teslim etti. 24 https://www.aa.com.tr/en/middle-east/turkey-hands-over-suspect-in-sidon-attack-to-lebanon/1039904 Bu meselede belirtilmesi gereken nokta ise Lübnan’ın başka ülkelerin istihbarat kurumlarıyla olan işbirliğini İsrail’e karşı kullanabilmesi. Akademisyen ve araştırmacı Muhanned el-Hac Ali, Lübnan’ın bir diğer istihbarat servisi olan Genel Güvenlik Direktörlüğü’nün Şefi Abbas İbrahim ile MİT Başkanı Hakan Fidan’ın güçlü ilişkilere sahip olduğunu belirtiyor. 25 https://actafabula.net/turkiye-icin-lubnanin-onemi/  

 

Fransız mandası döneminde kurulan Lübnan istihbaratı, iç savaşın bittiği 1990 yılına kadar doğrudan Fransa ve Amerika’nın etkisi altında faaliyetlerini yürütmüştü. 1990 yılından 2005 yılına kadar olan süreçte ülke üzerindeki hamiliğin Suriye’ye geçmesiyle Lübnan istihbarat servisleri oldukça düşük etkinliklerde varlıklarını devam ettirebildiler. Bu dönemde ülkenin iç ve dış istihbaratı Şam’dan soruluyor, Suriyeli yöneticinin kontrolü altında çalışmalar yürütülüyordu. Bu hegemonya sürecinde ülkedeki statükocu sağ kanatın siyasi egemenliğinin kırılması aynı şekilde istihbarat servislerinde uzun süredir devam eden sağcı klik güçlerinin de zayıflamasına ve başka unsurların yükselerek diğer ülkelerle daha rahat iletişim kanalları sağlanmasına sebebiyet verdi. Buna ek olarak Lübnan rejiminin temelini oluşturan idaredeki etnik ve dini/mezhep dağılım aynı şekilde istihbarat servis yönetimi için de geçerli olmakta ve her servis başında olan lider ülkedeki farklı güçlü siyasiler tarafından desteklenerek bu makamlara gelebilmektedir. Bu sebeple 2005 yılında Lübnan’daki siyasi gelişmelerin ardından politika sahasındaki değişim benzer şekilde Lübnan’daki istihbarat servislerinin kendi kabiliyet ve varlıklarının genişlemesine, alanlarındaki yetkinliklerin artmasına, başka ülkelerdeki muadillerinin sahip oldukları olanaklara kavuşarak dünyanın en iyi istihbarat servislerinden biri olarak görülen MOSSAD’a karşı haber toplama ve karşı-casusluk faaliyetlerinin de benzer şekilde gelişmesini zorunlu kılmaktadır.

0 Yorum
1 FacebookTwitterWhatsappEmail
Genel

Beyrut’ta Neler Yaşandı?

by Çağatay Cebe
written by Çağatay Cebe
Beyrut’ta Neler Yaşandı?

Çağatay Cebe

14 Ekim günü öğle saatlerinde Lübnan’ın başkenti Beyrut on üç yıl sonra tekrar çatışmalara sahne oldu. Bu sefer yaşananlar diğerlerinden farklı olarak kısa süren ve kimin saldırdığının belli olmadığı, arkasında muammalar bırakan bir çatışmaydı. Peki çatışmanın yaşanmasına sebep olan neydi? Şu ana kadar yedi kişinin hayatını kaybetmesine sebep olan gerilim, Beyrut Liman patlama soruşturması ve siyasi çekişmelerle bağlantılı.

 

İran yanlısı olmasıyla bilinen Hizbullah ve EMEL Hareketi, patlama soruşturmasını yürüten hakim Tarık Bitar’ı yabancı ülkelerden destek almakla itham ederek, ona karşıt bir süreç içerisine girmişti. Hakim Bitar’ın eski bakanlar ile emekli ve mevcut güvenlik kurumların başındaki isimler hakkında soruşturma başlatıp, bunlardan bazıları hakkında tutuklama kararı çıkartması gerilimin artmasına sebep oldu. Hizbullah bu soruşturma sürecine uzun süre sessiz kalmayı tercih etti. Hakim Bitar’ın görevden alınması için hem kendi bakanları hem de Hizbullah’a karşı olan siyasi figürler halihazırda gerekli eforu harcıyordu. Bu çabaların başarısız olması sonucunda hakimin soruşturmayı yürütmeye devam etmesi ve Baalbek bölgesinde kendisine yakın kişilerin depolarında tonlarca amonyum nitratın yakalanması neticesinde Hizbullah konuya doğrudan müdahil olmak zorunda kaldı. Hizbullah’ın Güvenlik Şefi Vefik Safa’nın hakim Tarık Bitar’ı tehdit etmesinin ardından Hizbullah ve EMEL soruşturmanın daha da derinleşmemesi maksadıyla kendisini “batı destekli ve önyargılı” olarak niteleyip, soruşturmadan alınması için 14 Ekim günü hakimi protesto edeceğini açıklayarak Beyrut’taki kalabalıklarını belirlenen alana topladılar.

Beyrut’un güneyindeki Şiyah ilçesinde yer alan Tayyune kavşağından Hıristiyanların yaşadığı Eyn er-Rummane mahallesine giren Hizbullah ve EMEL tabanı, burada hakim Bitar’ı protesto etmekle birlikte ara sokaklara girerek  “Şia, Şia, Şia” tezahüratları eşliğinde çevrelerine zarar vermeye başlaması fitilin ateşlenmesine sebep oldu. Hıristiyanların ekseriyetle yaşadığı Eyn er-Rummane, Hizbullah karşıtlığıyla bilinen ve Lübnan İç Savaşı’nda aktif şekilde yer almış Lübnan Kuvvetleri destekçilerinin de yoğunlukta olduğu bir mahalle. Bu bölgede yaşayan insanların hakim Bitar’ın yürüttüğü soruşturmayı da destekledikleri göz önüne alınınca, tüm bu yaşananlar çatışmanın patlak vermesi için tüm yeterliliklere sahip. Günler öncesinden Tayyune’de toplanılacağının açıklanması halihazırda Hizbullah ve EMEL’in gelişine karşı bölgede bir takım hazırlıkların yapıldığını da ortaya koyuyor. Lübnan Kuvvetleri çeşitli eleştirilerin odağı olmakla birlikte çatılardan yapılan atışların parti tabanı tarafından planlandığı ve gerçekleştirildiği görüşü de mevcut.  Lübnan Ordusu çatışmaya karışan on dokuz kişiyi gözaltına almasına karşın soruşturma yürütülmeye devam ettiği için kamuoyunu aydınlatıcı bir bilgi sunmuş değil. Tayyune kavşağı ve devamında Beyrut’un güneyine inen yol bir nevi sınır hattı olmakla birlikte karşıt grupların bu kesişim noktalarına yoğun şekilde partizanca hareketlerle akın etmesi muhtemel bir çatışma senaryosu için gerekli tüm doneleri sağlıyordu. Dış baskıların gittikçe arttığı ve tarihi ekonomik krizin yaşandığı Lübnan’da siyasi partiler tüm bu yaşananlar için birbirlerini suçlamakla birlikte karşı karşıya geldiklerinde çatışmaya girmekten çekinmiyorlar. Tayyune ve Ayn er-Rummane’deki taşkınlıkların hemen ardından çatılardan başlayan atışlara karşılık olarak hemen Hizbullah ve EMEL’e bağlı silahlı milislerin karşılık vermesi, iki partinin de geldikleri mahallede neler yaşanabileceğinin gayet farkında olduklarının ve buna hazırlandıklarını ortaya koyuyor. Bilhassa çatışmalar yaşanırken kendi mahallelerinden yüzlerce milisin çatışma alanına akın etmesi Hizbullah ve EMEL’in muhtemel bir çatışmaya ne denli hazırlıklı olduğunu gösteriyor. Bu yaşananlara gelen ilk siyasi tepkilerden biri Hizbullah’ın uzun yıllardır müttefiki olan Lübnan Komünist Partisi (LKP) kanadından oldu. LKP açık bir şekilde yaşananlardan Hizbullah ve EMEL’i sorumlu tutarken, Lübnan Kuvvetleri’ni de silahlı saldırısından ötürü kınadı.

Lübnan Kuvvetleri bunu reddetmekle birlikte parti lideri Semir Caca olayla ilgili bazı açıklamalarda bulundu. Caca bu açıklamalarında Hizbullah ve EMEL’in taşkınlığını “Hıristiyanlara karşı yapılan yeni ve küçük bir 7 Mayıs vakası” olarak gördüğünü, sadece kendi partisinin değil, diğer Hıristiyan siyasi oluşumların da Eyn er-Rummane’de olduğunu belirterek hem partisini eleştirilerden uzak tutmaya hem de söz konusu iki partiye karşı Hıristiyanlar üzerinde kapsayıcı şekilde durmaya çalıştı. Şüphesiz bu açıklamalar, Hıristiyanların belirli dönemlerde yaşadığı varlık krizine karşı yapılan genel bir korumacı maksat taşıyan örgütleyici söylemdi. Bu söylemin işaret noktası ise gelecek sene yapılacak olan Cumhurbaşkanlığı seçimleri.

 

Öte yandan Semir Caca’nın atıfta bulunduğu 7 Mayıs vakası ise 2008 yılında Hizbullah ile Batılı ülkelerle iyi ilişkilere sahip Saad Hariri ve Velid Canbulat’ın silahlı güçleri arasında bir hafta boyunca yaşanan çatışmalar. Bu çatışmalara sebep olan ise Hizbullah’ın sahip olduğu özerk telekomüniskasyon ağı ve Refik Hariri Havaalanı’ndaki güvenlik kameralarına erişmeleri. Batılı ülkelerin desteğine sahip çoğunluk hükümeti bunu “Lübnan’ın egemenlik ihlali” olarak görerek Hizbullah’ın bu bağlantılarını kaldırmak istemiş lakin parti “direnişe saldırı” diyerek, silahlı güçleriyle Beyrut’ta hakimiyeti sağlayarak bunu engellemişti. Bu tarihten itibaren Lübnan’daki oluşumlar arasında çatışmalar çeşitli dönemlerde vuku buldu. Hizbullah bu gerilimlerin her zaman bir parçası olurken karşı taraftaki aktörü sürekli değişti. Lübnan’daki siyasi suikastlerin de icra edicisi olarak görülen Hizbullah’ın askeri gücü ve Şii mezhebini benimseyen sosyal tabandaki  güçlü etkisi sebebiyle Lübnan Ordusu veyahut diğer güvenlik kurumları parti karşıtı etkili mücadeleye giremiyor. Hizbullah’a karşı devlet bazlı herhangi bir operasyon, doğrudan iç savaşa yol açmakla birlikte güvenlik kurumlarından da aynı mezhebe bağlı personellerin kopmasıyla tıpkı Lübnan İç Savaşı’nda olduğu gibi devlet kurumlarının zayıflayabilmesine sebep olacağı düşünülüyor.

Share on facebook
Share on twitter
Share on linkedin
0 Yorum
0 FacebookTwitterWhatsappEmail
Genel

Lübnan’da 13 Ay Sonra Hükümet Kuruldu

by Çağatay Cebe
written by Çağatay Cebe
Lübnan’da 13 Ay Sonra Hükümet Kuruldu
Çağatay Cebe

4 Ağustos 2020 tarihinde gerçekleşen Beyrut Liman patlaması sebebiyle Başbakan Hasan Diab ve kabinesi istifa etmişti. Lakin yeni hükümet kurulana kadar vekaleten görevlerinde kalacaklarını açıklamışlardı. Bu kararından ardından geçen on üç aylık sürenin sonunda Lübnan hükümet, Necib Mikati’nin başbakanlığında kuruldu. Bu kabinede 2022 yılında yapılacak seçimlere kadar görevini sürdürecek.

 

Lübnan’ın Almanya Büyükelçisi olarak görev yaparken Başbakan adaylığı yürüten Mustafa Edib ve sonra eski Başbakan Saad Hariri’nin onbir aylık sürede hükümet kuramamalarının ardından yeni hükümeti, milyarder iş insanı ve eski Başbakan Necib Mikati bugün kurduğunu ilan etti.

 

Lübnan’da bu süre zarfında Başbakan adaylarıyla mevcut siyasi liderler arasında hükümette partilerin dağılımı noktasında görüş ayrılıkları çıkmıştı. Siyasi bloklar ve partiler, kurulacak hükümette üçte ikilik karar çoğunluğunu kendi lehlerinde kullanabilecekleri şekilde kabine oranı konusunda isteklerde bulunmuşlardı. Lakin ülkedeki tarihi ekonomik kriz, yeni Başbakan adayı Necib Mikati ve diğer siyasilerin bir hükümetin kurulmasını gerekli kıldı. Bu noktada Mikati, oniki Hıristiyan ve oniki Müslüman bakandan oluşan yirmidört kişilik kabine kurdu. Kabineyi oluşturan bakanlar ekseriyetle Cumhurbaşkanı Mişel Aun ve Necib Mikati’ye isimler oldu. Hükümette sadece bir kadın bulunuyor. Bu karar eleştirilen diğer konulardan sadece bir tanesi.

 

Cumhurbaşkanı Aun’a yakın isimler Dışişleri, Savunma, Adalet ve Enerji bakanlıklarını aldı. Bu bakanlıklar genellikle Mişel Aun’a yakın kişilerden seçiliyordu. Necib Mikati ise kendisine yakın iki ismi Ekonomi ve Çevre bakanlıklarında görevlendirdi. Eski başbakan Saad Hariri’ye yakın iki isim ise İçişleri ve Sağlık bakanlıklarına geçti. İçişleri bakanlığı her zaman Hariri’ye yakın bir isim olurken, Sağlık bakanlığında ise önemli değişim yaşandı. Hizbullah’ın bakanı olan Hasan Hamad’ın yürüttüğü, bazı dönemlerde eleştiriler ve tartışmaların yaşandığı makam bu hükümet döneminde COVID süreciyle herkesin tanıdığı ve sempati kazanan bir isme devredildi. Lübnan’ın en büyük hastanesi olan Refik Hariri Hastanesi’nin Başhekimlik görevini yürüten Firas el-Abyad artık Sağlık Bakanı olarak Lübnan’ın bu alandaki krizlerine çözüm arayacak.

 

Lübnan’daki Şii çoğunluğun oy verdiği Hizbullah ve EMEL partileri beş bakanlık alabildi. EMEL lideri Nabih Berri’nin isteğiyle kendisine yakın bir isim Gençlik ve Spor Bakanı olarak göreve başladı. Hizbullah’ın elindeki en etkin ve yıllardır bırakmadığı makam ise Kültür Bakanlığı oldu. Maliye Bakanlığı’na EMEL’in kontenjanından gelen Yusuf Halil ise Merkez Bankası’nda üst düzey bir isimdi. Görev sürecinde başlattığı bazı ekonomi planlarının başarılı olmaması sebebiyle eleştirilerin hedefi oldu. Bu sebeple de kamuoyunda kendisine duyulan güven de oldukça tartışmalı. Beşar Esad ile yakın ve ailevi ilişkileri ile bilinen Süleyman Franciye’nin Marada partisi ise Enformasyon Bakanlığı’na eski gazeteci ve “Kim Milyoner Olmak İster?” programının sunucusu George Kordahi’yi yerleştirdi. Lübnan’ın önde gelen siyasi isimlerinden Velid Canbulat ise sadece Eğitim Bakanlığı’na sahip oldu.

 

Kabinedeki tek kadın olan Necla Riaşi es-Sakir ise Lübnan’ın Birleşmiş Milletler Temsilcisi görevini yürütüyordu. Necib Mikati’nin öne sürdüğü es-Sakir İdari Gelişim Bakanlığı görevini yürütecek.

 

Lübnan’da faaliyet gösteren üç Ermeni partisinden biri olan Taşnak partisi Sanayi Bakanlığı’nı almayı başardı. Falanjistleri temsil eden Kataib ve onlardan iç savaş sırasında ayrılan Lübnan Kuvvetleri ise hükümeti protesto ettiklerini önceden açıklayarak bu kabinede yer almadılar.

 

Bu kapsamda Mişel Aun ve desteklediği isimler 9 (1’i bağımsız) bakanlık alarak kabinedeki çoğunluk oldu. Hizbullah ve EMEL 6 (1’i bağımsız), Mikati 3 (1’i bağımsız), Hariri 2, Marada 2 ve Canbulat 1 bakanlığı kendi destekledikleri kişiler aracılığıyla elde etti.

 

Share on facebook
Facebook
Share on twitter
Twitter
Share on linkedin
LinkedIn
0 Yorum
0 FacebookTwitterWhatsappEmail
Genel

Birinci Yılında Beyrut Patlaması: Lübnan Daha Kötüye Gidiyor

by Çağatay Cebe
written by Çağatay Cebe
Birinci Yılında Beyrut Patlaması: Lübnan Daha Kötüye Gidiyor
Çağatay Cebe

Lübnan’daki siyasi liderlerin etnik-dini kimlikleri kullanarak ticari çıkar temelli kronik bürokratik tıkanıklıklar, ülke halkının 2019 yılından beri durdurak bilmeyen ve her defasında farklı sebeplerle lakin nihayetinde aynı sistemsel soruna dayanan protestoların başlamasına vesile oldu. Fransız Mandası döneminde temeli atılan ve yaşanılan her krizde biraz daha makyajlanarak lakin temeli aynı tutularak devam eden bu süreç 4 Ağustos 2020 tarihinde Beyrut’ta yaşanan patlamayla artık değişime muhtaç olduğu gerçeğini ortaya çıkardı. Yapılması gereken reformlar için bir yıldır uluslararası ve ülke içi tüm baskılara rağmen değişim henüz başlayabilmiş değil. Ve her geçen gün bunun aksatılması Lübnan’ı ve halkı iktisadi, psikolojik ve manevi anlamda sona getiriyor.

 

COVID-19 sebebiyle zor dönem geçiren Lübnan için Beyrut Limanı’nda yaşanan patlama, ülkenin en kötü günlerine doğru gidişinin başlangıcı oldu. 4 Ağustos tarihinde saat 18:15’de gerçekleşen amonyum nitrat kaynaklı ikinci patlama şehrin kuzey bölgesine önemli derecede hasar verip, limanı bir süreliğine kullanılmaz hale getirirken patlama hem çevre şehirler hem de ülkelerden rahatlıkla görülebilir şekilde cereyan etti. Patlamanın birinci senesi yaklaşırken, ülkedeki gidişat daha da kötüye, patlamanın akıbeti ise ülkenin bir kronik sorunu olan ‘çözümsüzlük’ halkasına yenisinin eklenmesine sebep oldu.

 

4 Ağustos günü Beyrut Limanı’ndaki 9 numaralı ambardaki yangın, 2.750 ton amonyum nitratın bulunduğu 12 numaralı ambara sıçrayarak şehri sarsacak, camlarla kaplanmış binaların tuzla buz olmasına sebebiyet verecek patlama yaşanmasına neden oldu. Sheffield Üniversitesi’ndeki araştırmacılar bu patlamanın tarihte nükleer olmayan en büyük patlamalardan bir tanesini olduğunu söylüyorlar. Böyle bir ortamın ışığında, çoktan kötüye giden ekonomik ve siyasi şartlar altında Beyrut’taki patlamanın mahiyeti araştırılmaya başlandı. Elbette göründüğü kadar kolay olmayan sürece girildi. Eleştirilen odağında kuşkusuz ülkenin yönetiminde yıllardır hakimiyet kuran, modern bir feodal sistem içerisinde siyasi faaliyetler yürüten odaklar vardı. İlk önce Beyrut Gümrük Müdür Bedri Zahir konuyla ilgili bir açıklama yaptı. Zira bu kadar patlayıcının limanda ne işi olduğunu açıklayabilecek ilk isim kendisiydi. Kendisinin yaptığı açıklama, Lübnan’ın en büyük kenti, başkenti ve kalbi olan Beyrut’un merkezinde bu kadar patlayıcının bulunmasına yönelik değildi. Altı defa hakime istekte bulunmalarına rağmen patlayıcı maddelerin limandan taşınmadığı yönündeydi. Patlamanın hemen ertesi gününde yapılan ilk incelemeler ve medyaya konuşan isimsiz yetkililerin ışığında tonlarca amonyum nitratın limandaki varlığının devlet kademelerince bilindiği oldu. Patlamadan sadece altı ay önce bir teftiş kurulunun amonyum nitratı incelemek üzere ambara geldiği ortaya çıktı. Peki 2.750 tonluk bu amonyum nitrat nasıl oldu da Beyrut’a ulaştı?

Beyrut Durağı

Moldova bayraklı ‘Rhosus’ gemisi 2013 yılında Gürcistan’daki ‘Rustavi Azot’ şirketinden Mozambik’teki ‘Fabrica de Explosivos’ fabrikasına 2.750 tonluk amonyum nitrat sevkiyatı yapıyordu. Son derece tehlikeli olan bu kimyasala ek olarak geminin sahibi İgor Grechushkin, fazladan kargo alması için kaptan Boris Prokoshev’e Beyrut’a uğramasını söyledi. Lübnan’dan alınacak yeni malzemeler, Ürdün’deki Akabe Limanı’na bırakılacaktı. Beyrut’ta ilave kargonun eklenememesi ve liman kira ücretinin ödenememesi sebebiyle Lübnanlı yetkililer gemiye el koyma kararı verdiler. Onbir ay boyunca kaptan ve üç mürettebat yasal zorunluluklar sebebiyle gemide kalmak zorunda kaldı. Kaptanın yakıtı satması ve avukatların, patlayıcı maddenin dört kişinin hayatını tehlikeye atmasını gerekçe göstermesi ile mahkeme kararı sonucunda çalışanlar Beyrut’u 2014 yılında terk edebildiler. Mürettebatın gitmesinin ardından amonyum nitrat güvenlik açısından limandaki ambara kapatıldı. Lübnan’ın yaptığı soruşturmada ise amonyum nitratın ambara kapatılmasından, saklanmasına kadar olan süreci ihmaller zinciri olarak ele aldı ve liman güvenliğinden sorumlu olanların ev hapsine alınması gerektiğine karar verdi.

 

Yerel makamların gerçeği söylemeyeceği ve yetersiz teknik altyapı nedeniyle kamuoyunda uluslararası bir soruşturmanın yapılması için istek artmaya başladı. Lübnan Cumhurbaşkanı Mişel Aun ise bunu ‘egemenliğin ihlali’ ve ‘zaman kaybı’ olarak nitelendirerek bu isteği reddetmekle yetindi. Bu noktada kuşkusuz hükümetin istifa etmesi, Batılı ülkelerin Lübnan’a artan yaklaşımı ve Hizbullah’ın müttefiki olmasının da etkisiyle ülkedeki en güçlü otorite olarak -doğal bir şekilde- kendini görmesi, iç sorun olarak görülen bu patlamayla kendisinin başa çıkabileceği, güçsüz olmadığı imajını çizmek için yapılan bir açıklama olduğu düşüncesini doğuruyor. Ancak buna rağmen Interpol, FBI ve Fransa’nın konuyla ilgilenen yetkilileri Lübnanlı meslektaşlarına hem yerel hem de dünya çapında destek olmak için çoktan Beyrut’ta yerlerini almışlardı.

Beyrut Liman Patlaması şehir etki alanı

Kahraman Olmayı İstemek: Lübnan’a Dönüş

Beyrut’taki patlamaya en büyük tepki veren ülke ise kuşkusuz Fransa oldu. Misyonerlik faaliyetlerinin yapıldığı, Mandacılık geçmişi olan ve bağımsızlığın ardından dahi kültürel, ticari ve siyasi alanlarda Lübnan ile ilişkilerini sıkı tutan Fransa, bu yaşananlara karşı hızla harekete geçmeye karar verdi. Fransız eski diplomat Michel Duclos, Beyrut Patlaması’ndan sonra Fransa’nın Lübnan’daki varlığına şu şekilde yaklaşıyor: “(Bu adım) İstikrarın sağlanması için devlet otoritesinin sağlanması gerektiğine inanan bölgedeki Fransız diplomasi geleneğine uyuyor.” Fransız sağı ve solundan isimler Macron’un Beyrut ziyaretini o dönem ‘sömürgeci zihniyet’ ve ‘fırsatçı davranış’ olarak niteledi. Bir diğer Fransız eski diplomat Philippe Moreau Defarges ise Macron’un ziyaretini değerlendirirken kendisi için “Bir şeyler yapmak istiyor… Yeni de Gaulle1 Charles de Gaulle son derece karşı olmasına rağmen Lübnan, 1943 yılında Britanya ve Amerika’nın baskıları sonucunda bağımsızlığına kavuştu olmak istiyor.” açıklamasında bulundu.  Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron daha Beyrut’a varmadan önce yaptığı açıklamalarla halk ile yönetici sınıf arasında arabulucu olarak kendini konumlandırmış, yöneticilerden hesap sorabilecek ve onlara görevler verebilecek yegane şahsiyet olarak kendisini görmüştü. Macron’un Lübnan’ı değiştirmek için girdiği bu süreç, sömürgecilik tarihinin bilincinde olan bir Fransız liderin “patronluk” refleksiyle birlikte kriz durumlarında Lübnanlı liderlerin Élysée Sarayı’na çözüm için gitmeleri de kendisini kural koyucu olarak görmesine sebep olan etkenlerden biri.  Macron’un Beyrut sokaklarında halkla buluşmasının pratikte olumlu etkisinin olmayacağı, sadece patlama sonrasında yardım bekleyen topluluğa umut olmak ve siyasi yapının kronik sorunun kaynağı olduğu Lübnan’da açık olarak -tekrar- kendini kısa sürede gösterecekti. Lübnan’daki siyasi liderlerin mevcut statükonun taraftarları oldukları, yaşanan değişimin kendilerinde güç kaybı oluşturabileceği çekincesi ve devamında yaşanan yolsuzlukların açığa çıkabileceği korkusu, çok uzun yıllardır Lübnan’da yönetimi elden ele değiştirenlerin reformu kabul etmemelerine sebep oluyordu. Macron her ne kadar gizli (Hizbulah) ve açık şekilde Lübnanlı liderlere “ülkenin yeniden inşası için reformların şart olduğu” telkinlerinde bulunsa da karmaşık siyasi denklem içerisindeki unsurlar bundan yana tavır almadılar. Emmanuel Macron’un Lübnan planı dört aşamalı ve kapsayıcı reform paketinden oluşuyor; COVID19 ve İnsani Durum, Beyrut’un Yeniden İnşası, Refomlar ve Seçimler. Bu başlıklar kendi içlerinde detaylara ayrılıyor. Herbiri, Lübnan’daki bir sorunu hedef alıyor. Genel olarak reform paketi şu alt başlıklardan oluşuyor;

 

Pandeminin kontrol altında tutulması ve insanlara sağlık hizmetlerinin ulaştırılması, BM koordinesinde uluslararası insani yardım, Beyrut Limanı’nın yeniden inşası ve patlamayla ilgili bağımsız soruşturma organının kurulması, Lübnan Hükümeti’nin sivil toplum ile düzenli görüş alışverişi, kamuya ait elektrik sektörüne yeni görevliler ile büyük bütçenin ayrılıp aşamalı düzenlenmesi, kamuda şeffaflık (tüm kamu kuruluşlarında işe alım, ihale, bütçe vb.) ve denetimin sağlanıp liyakata göre atama/alım yapılması, yolsuzlukla mücadele birimlerinin kurulup gerçek çalışmalar yapmaları için desteklenmeleri ile gümrüklerin sıkı takibi, bir yıllık süre içerisinde Meclis’in yeni seçim sürecini başlatması ve yeni seçim yasasıyla sivil toplumun daha çok Meclis’te temsiliyet bulması.

 

Bu reform paketinin hayata geçirilmesi için de yeni hükümetin kurulması gerekliydi. Macron’un yeni kabineyi kurmaları için yönetici sınıfı zorlaması, Berlin Büyükelçisi Mustafa Edib’in kendisini hükümeti kurmakla görevlendirilirken bulmasına sebep oldu. Lakin Macron’un ikinci ziyaretine, tüm taraflarla görüşmesine rağmen bu Lübnan ziyareti sadece Fransız varlığının ülkede resmi kanallarla kendini ortaya koymasından öteye gitmedi. Mustafa Edib’in hükümet kuramama süreci sancılı geçti. Lübnan’ın önde gelen isimlerinin verdikleri sözlere karşın bu yönde istekli adım atmamalarını Macron “müşterek ihanet” olarak niteledi. 2020 Eylül’ünün ikinci haftasına kadar kurulması için söz aldığı hükümete ek olarak COVID19 ile mücadele, patlamadan etkilenen bölgelerin onarımı, siyasi ve ekonomik reformlar neticesinde Batılı ülke ve kuruluşların maddi desteğinin sağlanmasını istiyordu. Lakin, Edib’in kuracağı hükümet teknokratlardan oluşacak olması ve her partiye istediği bakanlık makamını vermeyecek olması çatışmalarla geçen, kısa sürede son bulan bir girişim olarak kaldı. Geleneksel olarak hep aynı partilerin aldıkları önemli kurumlar olan Savunma, Dışişleri, İçişleri ve Maliye bakanlıklarını başkalarına vermek isteyen Mustafa Edib bu noktada EMEL ve Hizbullah ile çatışma yaşadı. Maliye Bakanlığı’nı her daim elinde bulunduran EMEL-Hizbullah ikilisine bu kurumu vermek istemeyen Edib, bunların hükümetin kurulma sürecinden çıkmalarını izlemek zorunda kaldı. Diğer siyasi partilerin de süreçten uzaklaşmasıyla hükümeti kuramayan Edib’in ardından Macron’un kullandığı niteleme, pek az konuda birleşen ve bunun da statükonun korunması olan, mezhebi ve etnik ayrışmadan uzak yönetici elitlerin ülkedeki rollerini en iyi sergileyen davranışlardan biri oldu. Lübnan’da reform için kararlılıkla çabalayan ve ülkeye birden fazla ziyarette bulunan Macron, uluslararası kamuoyunun ilgisini sürekli güncel tutarak, kendi ajandası dahilinde onların iç politikaya müdahalelerinin boyutunu ve desteğini arıyor. Fransa öncülüğündeki Batı grubunun Lübnanlı yöneticilere karşı yekpare duruş sergilemesindeki gücü korumaya çalışarak, Beyrut’taki değişikliklere doğrudan kendisi müdahale ederek, Amerika ve Avrupa’nın da gücünü çeşitli noktalarda baskı unsuru olarak kullanarak Lübnan krizini çözmeyi amaçlıyor.

Liman patlamasının etki dairesi
Liman patlamasının etki dairesi

CSI: Beyrut

Beyrut Liman Patlaması ile ilgili soruşturmayı ilk yürüten isim Hakim Fadi Savan oldu. Aylar boyunca yaptığı görüşmeler, yabancı ülkelerden istenen raporlar dahilinde başta Vekil Başbakan Hasan Diab ve üç eski bakanın yargılanmasını istediğinde önceki başbakanlar, Meclis Sözcüsü ve Hizbullah liderinin direnişiyle karşılaştı. Bunun neticesinde iki eski bakanın yüksek mahkemeye yaptığı başvurular neticesinde Hakim Savan görevinden Şubat ayında alındı. Yeni atanan Hakim Tarık Bitar ise aylarca yaptığı incelemelerinden ardından pratikte biraz daha ileri adımlar atabildi. Nisan ayında sorgulanmak üzere gözaltına alınan altı güvenlik yetkilisi, geçmişte yetkilileri Beyrut Limanı’nda bulunan patlayıcı maddelerle ilgili detaylı raporlar sunarak en üst noktadaki yetkilileri önceden uyardıklarını ifade ettiler. Bu altı kişiyle birlikte liman çalışanı olan alt kademe yedi kişi daha serbest bırakılırken gözaltındaki üst düzey liman personelleri parmaklıklar ardından kalmaya devam ediyorlar. Bu süreç dahilinde hem iç hem dış kamuoyunun baskıları Hakim Bitar’ın soruşturma yürütmesini daha elverişli hale getirdi. Zira Lübnan’ın işler hale gelebilmesi için yargıdaki işleyişin de siyasi ve ekonomik reformlara paralel yürüme gereği yönetici sınıfı gittikçe zorlayan olgu halini almaya başladı. Ama bu tabii ki o kadar da kolay olmayacaktır. Geçmişi aydınlanmamış ve hatta incelenme gereği dahi duyulmamış suikastler, yolsuzluklar ve suçlarla dolu Lübnan’ın iç savaş sonrası tarihine bakılınca bu denli büyük kapılara açılan Beyrut liman patlama soruşturmasının akıbetini devam ettirebilmek pek kolay durmuyor. Hakim Tarik Bitar’ın Haziran ayının başlarında gazetecilere yaptığı açıklamada Fransa’dan gelen raporun da değerlendirilmesi dahilinde patlamanın sebebinin öğrenilmesi için fazladan iki aya ihtiyaç olduğunu söyledi. Fransız raporunun gelmesiyle birlikte hakimin patlama ihtimallerinden biri %80 oranında geçersiz kılındığı belirtildi. Bitar’ın patlamanın sebebi olarak değerlendirdiği üç ihtimal ise hata kaynaklı yangının başlaması, kasti olarak ateşe verilmesi ve hava saldırısı. Lübnan Ordusu patlamanın olduğu gün yaptığı açıklamayla herhangi bir hava hareketliliğinin olmadığını açıklamıştı.

 

Temmuz ayının başında Hakim Tarık Bitar peşi sıra yaptığı isteklerle Lübnan kamuoyunu patlamayla ilgili soruşturmanın durmadığı ve daha ileriye atılacağını göstermeyi amaçladı. İlk önce milletvekillerinden eski üç bakan; İçişleri Bakanı Nahud Maşnuk, Maliye Bakanı Ali Hasan Halil ve Kamu İşleri Bakanı Gazi Zeayter’in dokunulmazlıklarının kaldırılmasını talep etti. Meclis’in oylama yapmadan önce kanıt istemesi ve hakimin bütün kanıtları çoktan kendilerine sunduğunu açıklamasına karşın herhangi bir ilerleme yaşanabilmiş değil. Söz konusu siyasilerin de soruşturmaya hazır olduklarını, lakin Meclis’in oylamasını beklediklerini de söylemeleri esasen hem Meclis hem de bakanların zaman kazanmak ve göz boyamak maksatlı açıklamalarda bulunduklarını ortaya koyuyor. Beyrut patlamasının hemen ardından Lübnan’da siyasi ve ekonomik reform yapmak için çeşitli sözler veren, ülkeyi iyileştirmek amacıyla her şeyi yapmaya hazır olduklarını ifade eden yönetici elitin benzer şekilde geçtiğimiz bir yılda herhangi olumlu faaliyette bulunmaması soruşturma konusunda da niyetli olmadıklarını gösteriyor. Öyle ki Hakim Bitar sadece bakanları değil eski güvenlik kurum yöneticilerini de sorgulamak istemiş lakin red cevabıyla karşılaşmıştı. Lübnan’ın iç istihbarat faaliyetlerinden sorumlu iki kurumun yöneticileri; Genel Güvenlik Müdürlüğü’nün Şefi Abbas İbrahim ve karşı-casusluk faaliyetlerinde de bulunan Devlet Güvenliği’nin Şefi Tony Saliba’nın da dokunulmazlıklarının kaldırılıp, soruşturulmak istenmesi büyük gündem olmuş, olayların çıkmasına sebebiyet vermiş lakin Vekil İçişleri Bakanı Muhammed Fehmi’nin bu isteği reddetmesi Lübnan gerçekliğini tekrar ortaya koydu. Mevcut vekil hükümetin artık olumlu ve olumsuz herhangi değişiklikten çeşitli sebeplerle uzak durup, bir sonraki hükümete soruşturmayla birlikte devretme istekleri gün yüzüne tekrar çıktı.

 

Lübnan iç siyaseti soruşturmaların uygun şekilde gitmesine pek izin vermezken, uluslararası kamuoyunda gelişmeler yaşanıyor. Beklenildiği ölçüde büyük adımlar atılmasa da bazı noktaların geliştirilmesi için çalışmalar sürüyor. Beyrut Liman Patlaması ile ilgili Interpol gemi kaptanı dahil olayla alakalı üç kişiyi kırmızı bültenle aramaya başladı. Beyrut’ta yaşananlarla ilgili gerçeklerin ortaya çıkması, iç politikada yaşanan tıkanıklar sebebiyle uluslararası kuruluşların müdahil olmasını gittikçe zorunlu kılıyor.

 

Beyrut Limanı’ndaki patlamayla ilgili FBI’ın 7 Ekim 2020 tarihli raporuna erişen Reuters, yaşananları farklı açıdan değerlendirmeyi gerekli kılacak detaylar paylaştı. FBI’ın ulaştığı bulgular neticesinde Rhosus gemisinden Beyrut Limanı’nda indirilen 2,754 ton amonyum nitratın sadece 552 tonunun patladığı, geriye kalan patlayıcı maddenin kayıp olduğu bilgisine erişildi. Lübnanlı yetkililer neden sadece 552 tonunun patladığı konusunda kesin sonuca varabilmiş değil. Ancak konuyla ilgili iki teori mevcut; patlayıcı maddenin çalındığı veyahut söz konusu büyük parçanın patlamayıp denize saçıldığı.

Adli kaynakların basına verdikleri bilgiler ışığında Hakim Bitar’ın Beyrut Liman Patlaması ile ilgili yürüttüğü soruşturmanın yüzde 75’inden fazlasını tamamladığını söylediler. Lakin amonyum nitratın kayıp kısmının bulunması konusunda bazı zorlukların yaşandığını eklediler. Amonyum nitratın kaçırılıp kaçırılmadığını araştırmacıların incelemesi için Tarık Bitar, ondan fazla ülkeden uydu fotoğraflarını göstermelerini talep etmesine karşın sadece Fransa yanıt vermiş ve patlama vaktinde Beyrut Limanı üzerinde uydularının olmadığını söylemekle yetindiğini yine yargı kaynakları medya mensupları ile paylaştı. Lübnan Devlet Güvenliği’nin raporuna ulaşan AFP, bir kimya uzmanın “Amonyum nitrat Beyrut Limanı’nı dümdüz edecek bir patlamaya sebep olabileceği” noktasında devleti uyardığını ve raporu hazırlayan Devlet Güvenliği kurumunun da yetkilileri uyardığını doğruladı.

 

İnsan Hakları İzleme Örgütü’nün 3 Ağustos 2021 tarihinde yayınladığı “They Killed Us from the Inside – An Investigation into the August 4 Beirut Blast”  raporunda detaylı ve titizle hazırlanmış çalışmanın sonucunda Lübnan’daki yetkililer ve kurumların patlayıcı madde ve sebep olabileceklerinden haberdar olduklarını lakin bunun için önlem almadıklarını ayrıntılı şekilde işliyor. Aynı kuruluşun paylaştığı interaktif çalışma “Lebanon: Evidence Implicates Officials in Beirut Blast – Targeted Sanctions, International Investigation Only Path to Justice” kapsamında ise zaman çizselgesi halinde Beyrut Limanı’ndaki amonyum nitrat ile ilgili bakanlıkların, güvenlik kurumlarının ve gümrüğün sahip oldukları belgeler ışığında 2 Nisan 2014 tarinden 20 Temmuz 2020’ye kadar olan süreçte Lübnan bürokrasisinin patlayıcı maddeyle ilgili bürokratik sürecini ortaya koyuyor. İnsan Hakları İzleme Örgütü yaptığı bu çalışmalar neticesinde de Beyrut Liman Patlaması’ndan Lübnan’daki yetkilileri sorumlu tutarak, Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Konseyi’nden bağımsız ve uluslararası mahiyette kapsamlı soruşturma başlatılmasını talep etti.

Beyrut Liman Patlaması’ndan en çok etkilenen binaların 2.5D çizimleri Kaynak
Beyrut Liman Patlaması’ndan en çok etkilenen binaların 2.5D çizimleri Kaynak

İsrail Faktörü

Bu resmi açıklama haricinde İsrail’in mevcut şartlar dahilinde Beyrut Limanı’nı vurması için sebep de bulunmuyor. Öyle ki, 2006 yılında Beyrut’un güneyini yerle bir eden, Lübnan’ın çeşitli bölgelerinde sivil kayıplara sebep olan İsrail, bu savaştan Hizbullah’ın daha güçlenerek çıktığını gördükten sonra örgüt ile olan mücadelesinde değişikliğe gitme amacı duyduğu açık. Öyle ki medya, düşünce kuruluşları ve sosyal medyayı kullanarak Hizbullah’a yönelik çeşitli kaynaklardan ülke içerisinde, bilhassa tabanında güvensizlik oluşturmayı amaçlarken, öte yandan ise dünya kamuoyunda Hizbullah’a karşı yasal bir karşıtlık oluşturmaya çalışıyor. Bu noktada eski Başbakan Binyamin Netanyahu’nun 2018 yılında da uydu fotoğraflarıyla Beyrut’ta iddia ettiği noktalardaki Hizbullah silah depolarına liman patlamasından sonra yine değinmesi bu sefer partiyi harekete geçirdi. Hasan Nasrullah’ın talimatıyla parti sözcüsü Muhammed Afifi mihmandarlığında işaret edilen binalara Batılı ve yerli gazetecilerle geziler gerçekleştiren Afifi, koordinatları paylaşılan yerlerin boş depolar olduğunu basın mensuplarına gösterdi. Hizbullah’ın mühimmat depoları kuşkusuz bir basın gezisiyle üstü kapanabilecek mesele değil. Lakin İsrail kendisini patlamadan oldukça uzakta tutmaya çalışırken, bir yandan da partinin üzerinde baskı noktası oluşturmaya çalışıyor. Hizbullah’ı kendisi değil, başkalarının veyahut kolektif şekilde silahsızlandırmanın/tüm faaliyetlerini sonlandırmanın Tel Aviv açısından daha rahat olacağı su götürmez bir gerçek. Arap ülkeleriyle barışçıl düzlemde kurmaya çalıştığı ilişkiler göz önüne alınınca, son dönemlerde İsrail’in Hizbullah’ı vurmak amacıyla bütün ülkeyi doğrudan olumsuz etkileyecek askeri saldırıda bulunmasının yarardan ziyade zarar getireceğinin farkında olacağı açık. Bu sebeple sınırda Hizbullah ve İsrail arasında yaşanan gerginliklere bakılınca sınırlı çatışmaların yaşandığı görülüyor. Bilhassa 2020 yılının Temmuz ayının son günlerinde yaşanan ufak çaplı karşılıklı gerginlikte de yıllardır karşı karşıya savaş noktasında gelmekten kaçınan tarafların sınırlı çatışmaları tekrar kendini gösterdi. İsrail için olduğu kadar Hizbullah da Lübnan’a İsrail’i sokturmaktan kaçınarak, ülkede oluşabilecek yıkımdan doğrudan sorumlu tutulmaktan kaçmaya çalışıyor. Zira, Hizbullah’ın 2006’daki siyasi konumu ile şu anki konumu birbirinden oldukça farklı. Parti artık hükümetin kuruluşundan, yerelde binlerce insana doğrudan temas eden belediyecilik ve STK yöneten çok etkin bir yapı. Bütün bu sebeplerle İsrail Faktörü en başında elenen bir şıktı.

Krizi Fırsata Çevirmeye Çalışmak: Hizbullah

Lübnan’daki her olayın parçası olabilen Hizbullah kuşkusuz Beyrut Patlaması ve sonrasındaki gelişmelerde rolünü korudu. Güçlü militan yapılanmaya sahip olması kuşkusuz partiyi parmakla gösterilenler arasında yer almasını sağladı. Beyrut’taki patlayıcı maddelerle ilişki kurulması haricinde siyasi süreci de tıkayan yapılanma olarak gösterilen yegane oluşum olarak yerini koruyor. Diğer siyasilerin patlayıcılardan haberleri olmasına rağmen önlem almamaları söylemlerinin aksine Hizbullah’ın doğrudan patlamanın kaynağıyla alakalı olduğu iddiaları belirli dönemlerde ortaya atılıyor. Hizbullah’ın bu iddiaları yalanlama açıklamaları haricinde Lübnan’daki krizi kendine farklı tabanlardan güç toplama adına meşru sürece çevirme programı mevcut. Lakin bu sefer ki medya çalışmaları 2006 ve öncesindeki vakaların aksine pek işe yaramıyor. Parti lideri Hasan Nasrullah’ın coşkulu ve etkileyici konuşmaları kendi parti tabanından başka yerde, hükümet ve devlet kadrolarında dahi etkisi bulunmuyor. Hasan Nasrullah, sonuncusu Haziran ayının sonunda olmak üzere çeşitli tarihlerde Lübnan’daki petrol krizine çözüm olmak için İran’dan ihracat yapılabileceği teklifini konuşmalarında dile getirdi. Bu teklif bilhassa ülkedeki benzin istasyonlarında yakıt kalmadığı dönemde yapılınca öncekilere göre daha da dikkat çekti. Önceki konuşmalarında bu teklif görmezden gelinir ya da hükümet tarafından olumsuz karşılanırken son seferde ise çeşitli siyasiler ve uzmanların uyarılarına maruz kaldı. En nihayetinde Amerika’nın halihazırda Lübnan’daki siyasiler ile Hizbullah’a ve İran’a uyguladığı yaptırımlar göz önüne alınınca Tahran ile yapılacak herhangi bir anlaşmanın Lübnan’ı giderek yalnızlaştırmasına ve Batı’dan gelecek yardımların da gerçekleşmeyeceği sonucuna çıkıyor. Bunu göz önünde bulunduran hükümet, Nasrullah’ın bu teklifini kesin olarak reddetmeyi sürdürdüler.

 

Hizbullah’ın bu süreçteki diğer adımı ise sağlık sektörüne yardımcı personel sağlamak oldu. Mevcut vekil Sağlık Bakanı Hamad Hasan zaten Hizbullah’ın destekleğiyle makamda bulunuyor. Ve COVID19 ile mücadele kapsamında parti, bin beşyüz doktor ve üç bin hemşireyi Lübnan’ın çeşitli yerlerinde görev yapması için Sağlık Bakanlığı’na destek olarak gönderdi. Bu hamlenin virüsle mücadele açısından kuşkusuz rolü olması bir yana Hizbullah’ın krizleri avantaja çevirme geleneği de barınıyor. Bunun başında o güne kadar hiç bulunmadıkları karşıt partilerin hakim olduğu bölgelerde halkla ilişkilerini ve karşıt tabanda kendilerine olan bakış açısında değişikliğe gidebilmek için çabalamaları gerçek olarak kendini muhafaza ediyor. Bu bölgelere, hastaneye gelen hastalara erişim şimdilik iletişim düzeyinde kalsa da partinin istihbari ve askeri maksatla bu kaçırılmaz fırsatı değerlendirmesi Hizbullah’ın bir şeyi çabuk kavrayan ve uygulayan reflekslerine oldukça uyuyor. Partinin kökenlerine inildiğinde Lübnan’ın ve Beyrut’un güneyinde devletin tüm sosyal ve kamu imkanlarından mahrum bırakılan Şii halka ücretsiz veyahut cüzi miktarda nakit karşılığında yaptıkları hizmetler hem partiye hem de Velayet-i Fakih makamına yöre halkının bağlılıklarını göstermesiyle vuku buldu. Yüksek disipline sahip ve hiyerarşik yapıya sahip olan Hizbullah, bunu resmi görevleri olmayan halka da zaman içerisinde benimsetmeyi başardı. Sadece maddiyata dayalı olmayan aynı zamanda idealize edilen fikirlerin gerekli tedrisat, vaazlar ve faaliyetlerle halka aşılamayı başaran Hizbullah, kendi kaynaklarını da aşan gönüllü insan ağı kurmayı başardı. Bu sebeple Hizbullah’ın Lübnan’daki farklı bölgelerde şartlara uygun olarak stratejik ve taktiksel insan temelli her türlü faaliyet için COVID19 tecrübelerini kullanması beklenebilir.

 

Amerika ise bu gelişmeleri göz önünde tutarak Hizbullah’a siyasi ve mali açıdan baskı uygulamaya devam ediyor. Dünyanın çeşitli yerlerindeki örgüt faaliyetlerini de yakından takip eden Amerika, Beyrut Liman Patlaması ile ilgili Hizbullah’ı işaret etti. 22 Aralık tarihinde Kongre yayınladığı kararda; son hükümetin kuruluşunda Hizbullah’ın aktif rolü sebebiyle 2019 yılından beri son iki yıl içerisinde Lübnan’daki krizin sebebi olarak yolsuzluk ve Hizbullah’ın kötü yönetimi olduğuna dikkat çekiliyor. Beyrut Limanı’ndaki patlamayla ilgili Hizbullah’ın rolünün ise liman üzerinde partinin etkisi ve kullanımının, ‘terör faaliyetleri için transit geçiş ile depo olarak tercihi’ olduğuna işaret ediliyor. FBI’ın 2.202 ton amonyum nitratın kaybolduğunu raporlamasının ardından uzun süre boyunca patlamayla yan yana getirilmeyen Hizbullah yeniden bu kaybolmaya soru işaretlerinin en başında yer alan yapılanma oldu. Sadece Hizbullah değil, bu seçeneğin yanına Şam Yönetimi de ekleniyor. Buradaki bağlantı ise Şam’ın çalıştığı Suriyeli iş insanı George Hasvani’ye dayanıyor. Hasvani, IŞİD’den petrol satın alarak Şam’a ulaştırdığı gerekçesiyle 2015 yılında Amerika’nın yaptırım listesine girmişti. The International Network on Explosive Weapons kuruluşu benzer yolun burada da izlendiğini düşünerek, Şam’ın kullanacağı varil bombalarının yapımı için gerekli amonyum nitratın Hasvani aracılığıyla alındığı iddiasında bulundu. Buna çıkış noktası da Londra’da bulunuyor. Mozambik’teki ‘Fabrica de Explosivos’ AFP’ye yaptığı açıklamada amonyum nitratın 2013 yılında ‘Savaro’ şirketinden yapıldığını belirtiyor. Savaro’nun kayıtlı olduğu adres ile Hasvani’nin işlettiği şirketin adresleri de Londra’daki aynı ikametgaha çıkıyor. Hasvani’nin Savaro ile bağlantısını reddederek, “Kıbrıslı şirketin aynı adrese daha fazla kaç şirketi kaydettiğini bilmediğini” söylerek bu davadan sıyrılmaya çalışıyor. Beyrut Barosu ve bazı mağdurlar patlamanın birinci yıl dönümünün arifesinde, doğrudan ve dolaylı yoldan sorumlu olan herkesi adaletin karşısına çıkaracaklarını belirterek bu kapsamda Savaro şirketine dava açtıklarını açıkladılar. Kayıp amonyum nitratın nereye gittiği hala belirsizliğini korurken, Şam Yönetimi’nin bomba yapımında kullandığı ihtimali güç kazanmış vaziyette.

Saad Hariri’nin Hükümet Kurma Bilmecesi

Hükümetin kurulamaması noktasında Başbakan adayı Saad Hariri ve Cumhurbaşkanı Mişel Aun arasındaki ayrılık, Aun’un isteklerine dayanıyordu. Aun ve damadı Cibran Basil, kabinede veto hakkını ellerinde tutmak için 24 kişilik bakanlık makamından 9 ya da 10 koltuğa sahip olmayı amaçladılar. Bu noktada ise diğer partilerin seçebileceği Dürzi ve Sünni bakanlıklara kendilerine yakın olan isimleri koymak istemeleri, bunu zorlamaları hükümetin kurulamaması için bütün şartları sağlıyordu. Cumhurbaşkanı, kabinenin üzerinde gücünü sağlama almak istiyor ve bunu da Hariri’ye hiç çekinmeden dile getiriyordu. Öyle ki Aun, Hariri’ye bir çerçeve sunarak kendisinden bunu doldurarak kabineyi doldurmasına istedi. Hariri ise hükümeti kurmanın Cumhurbaşkanı’nın değil, kendisinin görevi olduğunu söyleyerek Mart ayındaki bir başka toplantıdan daha sinirle ayrılarak başarısızlıklarla örülmüş ağa yenisinin eklenmesine vesile oldu.

 

Mart ayından itibaren yapılan görüşmeler de bir öncekilerinden farklı atmosferde ilerlemedi. Ülkedeki kriz her geçen gün daha da kötüye gidiyor, Lübnan lirası değer kaybediyor, enflasyon yükseliyor, yoksulluk ve açlık artıyor. Siyasilerin, kabinede daha çok hüküm hakkı ve veto şansı için hükümeti kurmaya direnmeleri Lübnan’ın değil istikbalinin önüne kendi çıkarlarını koyduklarını tabana daha da gösteriyordu. Beyrut Liman Patlaması’ndan sonra halk nezdinde siyasi partilere bakış açısı iyice olumsuz hal almaya, tepkiler çoğalmaya başladı.

 

Saad Hariri’nin mevcut hükümet yapısından farklı olarak oluşturmak istediği hükümete Mişel Aun’un karşı çıkması Lübnan’da hükümetin kurulamamasına sebep olan gerçeklerin en başında yer alıyor. Aun, kabinedeki veto gücü ile etkisini kendisine ve damadı Cibran Basil’e bağlamayı amaçlayan, bakanlık dağılımında kendi çıkarlarına uygun makamların olmaması ile bir sonraki Cumhurbaşkanı için Basil’e zemin hazırlama hususunda ülkenin içinde bulunduğu krizden çıkmak yerine siyasi otoritesini pekiştirmenin arayışında olması Hariri’nin 14 Temmuz günü istifa etmesine neden oldu. Kuşkusuz bu istifanın devamında gelecek zorluklar bulunuyor. Hariri’nin istifasının hemen ardından ülkenin çeşitli bölgelerinde insanlar sokağa çıkarak protestolarda bulundular. Zira Lübnan’ı kurtaracak dış yardımın en hızlı şekilde Hariri aracılığıyla geleceğini biliyorlardı. Her ne kadar Hariri, halkın gözünde diğer siyasilerden daha farklı konumda olmasa da ülkede en çok Sünni destekçesiye sahip isim. Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri ile arası kötü olsa dahi Arap Dünyası’nın Sünni siyasi çevresiyle oldukça iyi ilişkilere sahip. Bu ilişkilere Amerika ve Fransa başta olmak üzere Batı devletlerini de ekleyince küresel piyasa ve hegemonyayı ellerinde bulunduran güçlerle yakın olması Lübnan’ın dış yatırım ve yardım ile hızlı toparlanabilmesini umuyorlardı.

 

Cumhurbaşkanı Mişel Aun ve damadı eski bakan Cibran Basil’in Lübnan’ın üzerindeki hakimiyetlerini kalıcı hale getirme çabaları nihayetinde halkı endişelendiren bir nokta. Lübnan’da mevcut cumhurbaşkanının ikinci dönem görevde kalmasına anayasal olarak izin verilmiyor. 2016 yılında göreve başlayan Mişel Aun, bir sonraki Cumhurbaşkanı olarak damadı Cibran Basil’i düşünüyor. Aun bu senaryonun aynısını teşkilatı olan Hür Yurtseverler Partisi’nin başına Basil’i geçirerek uygulamıştı. Şimdi ikisi de birlikte ülke siyasetinde daha etkin olarak hükümet meselesine doğrudan dahil olma yolunu seçiyorlar. Kendilerinin bu istekleri ne yazık ki halk bazında hoşnutlukla karşılanmıyor. Sosyal medyada sürekli olarak verilen tepkilerin sokaklara tezahürü de belirli dönemlerde yaşanıyor. Ancak insanlar bu yönetim altında Lübnan’ın durumunun daha kötüye gideceğini düşünüyorlar. Çünkü Mişel Aun’un 2005 yılından beri Hizbullah ile ittifak hali, başta Basil olmak üzere kendi müttefiklerine Amerikan yaptırımlarının uygulanmasını doğuruyor. Bu sebeple de ülkenin bir ekonomik krizden çıkması adına Batı’nın ekonomik yardımlarına ek olarak hesap verilebilirlik ve şeffaflık reformları noktasında yönetici elitlere uygulayacağı baskının da işe yaraması umuluyor.

 

Lübnan’ın eski Maliye Bakanı Ali Hasan Halil ile Bayındırlık ve Ulaştırma Bakanı Yusuf Fenyanus’a Amerikan Hazine Bakanlığı Eylül 2020 yılında “Hizbullah’a yardım ve yolsuzluk” suçlamalarıyla yaptırım uygulamaya başladı. Amerikan Dışişleri Bakanlığı Yakın Doğu İlişkileri Bürosu eski Müsteşarı David Schenker yaptırımların sadece bu iki ismle sınırlı kalmayacağını “Hizbullah’ın siyasi müttefikleri (partinin) terör ve yasadışı faaliyetlerine olanak sağlamaktan sorumlu tutulacaklarını bilmeliler” açıklamasıyla yıllardır hedef alınan Hizbullah’ın başta Refik Hariri suikastiyle ilgilinen Lübnan Özel Mahkemesi ile ilgili hassas dökümanlara ulaşması ve yaptırımları atlatarak nakit akışını sağlamaya devam edilmesinde ittifak kurduğu aktörlerin belirlendiği ve onların da engellemelere maruz kalacağını açıkça belirtti. Bu belirtmenin ardından Cibran Basil, Kasım ayında yaptırımdan payını aldı. Lübnan’ın Telekom, Enerji ve Su ile Dışişleri’nde bakanlık görevini yürüten Basil için Amerika “Birbiri ardına gelen hükümetlerin; borcu azaltma, başarısız altyapı ve elektrik kesintileri devam ederken devleti milyarlarca zarara uğratan enerji sektörünün yol açtığı yolsuzluğun ön safında Basil’in olduğunu” belirtmesi aslında Basil’in Hizbullah ile olan yakınlığı sebebiyle yaptırımların hedefinde olması için yeterli sebepleri oluşturuyor.

Lübnan’da ‘yolsuzluğun ön safındaki’ tek ismin Basil olmadığını kendisine muhalif olanlar da açıkça belirtiyorlar. 2019 yılındaki protestolarda sokağa çıkan halk, iktidardaki mezhebi ve dini bölünmeye rağmen “Killun ya’ani killun” (كلن يعني كلن), “Hepsi yani hepsi” diyerek Lübnan’ın içinde bulunduğu bu sorunlardan tüm siyasilerin sorumlu olduklarını çoktan dile getirmişlerdi. Lübnan siyasi hayatının önemli aktörlerinden ve 44 yıldır aktif şekilde İlerici Sosyalist Parti liderliğini yürüten Velid Canbulat verdiği röportajında ülkenin içinde bulunduğu bu çıkmazdan “Godfathers” olarak sıfatlandırdığı kendisi de dahil tüm siyasileri dahil etti. Hizbullah’ı ise sahadaki ana güç olarak gösterdi. Amerika’nın yaptırım silahını tek başına kullandığını söylemek doğru olmaz. Fransa’nın öncülüğünde Avrupa Birliği, Temmuz ayı sonuna kadar Beyrut’ta bir hükümet toparlanmaması halinde ülkedeki rejim ve yönetici elitin yaptırımların hedefinde olacağını AB Dış Politika Şefi Josep Borrell belirterek, tıpkı Paris’in aylardır Lübnanlı siyasilere yönelik sürdürdüğü yaptırım tehditlerine yenisi ekledi. Bu yaptırım kararlarının hedefini bulduğunu lakin siyasi ve ekonomik reform beklentilerinin ne ölçüde karşılayacağı hala belirsizliğini koruyor. Gün geçtikçe Lübnan’daki ekonomik kriz giderek artıyor ve bunun önüne geçebilmek adına Batı’nın yardımına ihtiyaç duyuluyor. IMF Orta Doğu ve Orta Asya Bölüm Direktörü Cihad Azur da tam bu noktaya değiniyor; “Lübnan kendisini bu ekonomik krizin dışına ülkede değişimi sağlayacak yeni hükümet olmadan ve uzun süreli reformlar uygulamadan çıkaramaz.”

 

Ekonomi, Enerji ve IMF

Lübnan ekonomisi, 1990 yılında iç savaşının bitmesinin hemen ardından toparlanmayı başaramadı. Kısa süreli ekonomik programlar, bankacılık sektöründeki dalgalanmalar, çevre ve uzak bölgelerdeki zengin ülkelerden yardım ile yatırım ihtiyacı, yolsuzluk, Suriye baskısı vb. koşullar ‘90lı yıllar Lübnanı’nda kısa istikrarların olduğu, Refik Hariri yönetiminin liberal politikalarıyla dışa açılmacı ve yatırım sağlayıcı lakin uzun vadeli ve temelden sorunu çözemeyen ekonomik planların oluşturulmasıyla geçti. Lübnan’ın o günkü şartları içerisinde daha köklü çözümler yapılabilir miydi, bu tartışmalı bir konu. Yeni ve hassas ekonomik yapılanma, belirli dönemlerde kendisini tekrar eden krizlere sebep oldu. Lübnan’ın herhangi bir zorluk yaşadığı dönemde ilk bankacılık ve ekonomi sektörü etkileniyor. Yıllar içerisinde önü alınamayan yolsuzluk, Arap Baharı ve Suriye İç Savaşı ile bölgedeki istikrarsız ortam ve nihayetinde ülkedeki protestolar ile COVID19 sürecinin birleşmesiyle Lübnan, Beyrut Liman Patlaması’nın hemen öncesinde ekonomik olarak batma eşiğine çoktan gelmişti. Beyrut’taki patlama ise ülkenin o güne kadar gördüğü en kötü zamanlarının başlamasına vesile oldu. Geçen bir yılın içerisinde ekonomik olarak Lübnan halkı daha da kötüye gitmeye devam ediyor.   

 

2019 yılının sonlarından itibaren Lübnan devletine kredi veren Lübnan bankalarında 89 milyon Dolarlık açık ortaya çıktı. Dünya Bankası’na bağlı Lübnan İktisadi İzleme Raporu’nda 2021 yılının bahar ayını da kapsayan sürecin sonucu olarak Lübnan’ın içinde bulunduğu ekonomik krizin, 1853’den beri görülen en şiddetli ilk krizlerden biri olduğu açıklandı. Bangladeş’ten daha kötü bir seyirde izleyen Lübnan’ın kamu borcu 100 milyar Dolar’a yaklaşmış durumda. 2020 yılının sonlarına gelindiğinde bu borç, ülke GSYİH’sinin yüzde 171’ne eşit olduğu IMF tarafından açıklandı. Bu gidişata ek olarak Lübnan’ın 2020 yılındaki reel GSYİH’sinin yüzde 20.3 daraldığı ve 2021 yılında da yüzde 9.5 daha azalacağı tahmin ediliyor. Yaklaşık yedi milyon nüfusa sahip olan Lübnan’da 841 bin kişinin fakirlik sınırının altında yaşadığı belirtiliyor. Ve bu sayı her geçen gün daha da artmaya devam ediyor. Nakit sıkıntısının getirdiği zorluğun yanında başta Beyrut olmak üzere Lübnan’ın çoğu yerinde kronikleşen ünlü elektrik sorununu tahammül edilemez noktaya eriştiriyor. Beyrut’ta yaşayan insanların aktardıklarına göre tüm gün boyunca şehirde sadece birkaç saatliğine elektriğin olduğunu, yakıt sıkıntısı sebebiyle de jenaröterlerin çalışmadığını ifade ediyorlar. Lübnan’daki elektrik sistemi tüm ülkeye yetecek kadar enerji üretme kapasitesine sahip değil.

 

Lübnan’ın 1,5 gigawatt’lık enerji açığı bulunuyor. Devletin sahip olduğu elektrik dağıtım kurumu Électricité du Liban (EdL), hazine borcunun yüzde 40’ını oluşturuyor. IMF, bu kurum ile enerji sektöründe reform yapılarak giderlerin azaltılması ve yeni elektrik tesislerinin kurulmasını talep etmesine karşın kurumla ilgili düzenlemeye hiç gidilmedi. 2002 yılında bakanlıkların önerileriyle 24 saat elektrik sağlama sözü verilerek çıkarılan enerji düzenleme kurum yasasına rağmen, bu yenilik hayata geçirilmedi.2 Natasha Hall, Will Todman, Jon B. Alterman. – “Sustainable States: Environment, Governance, and the Future of the Middle East.” (2021). CSIS, s. 24-25 Bunun yerine 2012 yılında yapılan anlaşmayla Türkiye merkezli enerji şirketi Karadeniz Holding’e ait alt şirket Karpowership’ten iki enerji gemisi kiralandı. Bu gemiler Lübnan’ın elektrik ihtiyacının çeyreğini karşılanması için Beyrut’un kuzeyindeki Zuk ve güneyindeki Ciye sahilinde demirli vaziyette 404 megawatt elektrik üretiyorlar. Lübnan’ın mali krizi bir süreliğine bu gemilerin enerji üretimini durdurmasına vesile olmuştu. Karpowership yaptığı açıklamada 18 aylık ödemesi geciken 100 milyon Doları aşan borcun olması sebebiyle elektrik tedariğine devam edemeyeceği söylenmişti. Bu süreçte Lübnanlı bir savcı da yolsuzluk ve rüşbet iddialarıyla gemilere el koymakla tehdit etmiş, şirket ise bu iddiaları tümden reddetmişti. Nihai olarak Lübnan hükümeti ile yapılan görüşmeler neticesinde altı hafta sonra “iyi niyet göstergesi” olarak nitelediği kararla elektrik üretimi tekrar başlamış, hatta tedariği günde dört saatten altı saate çıkarma kararı almıştı. Lübnan’daki enerji tesislerin yenilenmesi ya da yenilerinin yapılması yerine dışarıdan enerji sağlanması yıllardır ülkede elektrik üzerinden rant sağlandığı tartışmalarını da beraberinde getiriyor. Yapılan anlaşmalardan, sokaklara verilen özel elektriğe kadar geniş bir “enerji pazarı” kurulduğu görülüyor. Bunu yapan kişilerin yine söz konusu yönetici elitler olduğu, Lübnan’daki elektrik sorununu bilerek çözmeyerek hem yerel hem de ülkesel bazda enerji ihtiyacı üzerinden çeşitli yolları kullanarak kazanç elde ettikleri Lübnan’da yaşayanlar tarafından aktarılıyor.

 

Öte yandan Lübnan’daki 14 milyon litre mazotun piyasadan kaybolduğunu ve bunu Cumhurbaşkanı Mişel Aun’a ilettiklerini ifade eden Turizm Kuruluşları Jean Beiruti’nin açıklamasına  paralel olarak Petrol Tesisleri Başkanı Aurore Feğali ülkedeki mazotun yüzde 30-35’inin Suriye’ye kaçırıldığını bunun da haliyle fiyatları yükselttiğini söyledi. Halkın Lübnan’da bulmakta zorlandığı ve bulduğu zaman fahiş fiyatlar ödemek zorunda kaldığı mazot başta olmak üzere birçok ürünün yine Suriye’ye kaçırıldığı çeşitli kaynaklarca uzun zamandan beri aktarılıyor. Lübnan’ın akaryakıt ihtiyacını karşıladığı Cezayir’e ait Sonatrach şirketinin 2020 yılının ilk yarısında ülkede hakkında çıkan rüşvet suçlamalarına karşı Lübnan devletinin herhangi açıklama yapmaması sebebiyle Aralık 2020 tarihinde süresi dolan anlaşmayı yenilemeyeceğini açıklaması, 2021 yılının ilk yedi ayı boyunca ülkede yakıt krizinin çıkmasına sebep oldu. Şirketin anlaşmanın iptal edileceğini açıklamasının üzerinden 13 ay geçmesinin ardından Lübnan hükümeti, Irak ile 300-400 milyon Dolar değerinde 1 milyon ton yakıtlık anlaşma imzaladı. Sevkiyatı başlayacak bu yakıt şimdilik ülkenin sahip olduğu enerji santrallerinde kullanılamayacak. Lübnan’a düzenli elektrik sağlaması için tedariği yapılacak uygun akaryakıtın 2022 yılı itibariyle gelmesi bekleniyor. Bu anlaşmada Lübnan, Irak Maliye Bakanlığı’na ülke içerisinde Lübnan Lirası üzerinden hizmet sağlayacak ve ayrıca Bağdat’a da nakit değil mâl sağlayacak.

 

Lübnan’daki yakıt krizi, hastaneleri de doğrudan etkiliyor. İlk vakanın çıktığı 3 Ocak 2020 tarihinden, 31 Temmuz 2021 tarihine kadar Lübnan’daki kayıtlı COVID19 vakası ​​558.369 bine ulaşırken, 7.897 vatandaş hayatını kaybetti. 1,831,601 kişinin aşılanabildiği Lübnan’da vakalar her ne kadar aylar sonra 632 sayısına ulaşarak zirveye çıksa da ülkedeki ekonomik kriz, hastanelerin zor şartlarda çalışıyor olması ve yetersiz aşılanma sebebiyle hastalığın ağır geçmesi önümüzdeki dönem için Lübnan’da COVID19’un bir hayli zor geçeceğine işaret ediyor. Zira hastaneler de benzer şekilde jenaratörlerle ayakta kalıyor. Günde sadece birkaç saat altyapı elektriğine erişebiliyorlar. COVID19’un yeni dalgasına karşı ülkedeki tüm hastanelerin bu yılından başında oldukları yerden çok daha hazırlıksız olduklarını söyleyen Lübnan’ın en büyük hastanesinin başhekimi Firas Abiad, sürekli yakıt ve ilaç aramanın yarattığı zorluk sebebiyle hasta yakınlarını başka yerlerden ilaç bulmalarını istemek zorunda kaldıklarını belirtiyor. Lübnan’daki ilaç ithalatçılarının yurtdışındaki tedarikçilere olan borçları ve Bank of Lebanon’dan kredi çıkmaması sebebiyle bir aydan uzun süredir ülkede ilaç krizi yaşanıyor. Eczaneler çeşitli tarihlerde grevlerde bulunuyorlar. Eczanelerde ilaç bulunamaması sebebiyle yurtdışında yaşayan Lübnanlılar ülkeye boş valizler dolusu ilaçlarla gelmeye başladılar. Bazıları kendi yakınlarına özel ilaçlar getirirken, başkaları da doktorlara ve eczacılara danışarak ihtiyaca uygun ilaçları bavullarına da doldurarak Lübnan’a dönüyorlar. Ülkeye getirilen ilaçlar hem yakın çevreye hem de ihtiyacı olan tanımadıkları Lübnanlılara ihtiyaca uygun olarak dağıtılıyor.

 

Sivil toplum, devlet ve kurumsal oluşumlardan yardım beklemeden birbirleriyle sürekli iletişimde ve destek halinde olmaya çalışıyorlar. Lübnanlılar sosyal medya üzerinden ihtiyaç ve yardım gönderileri oluşturuyorlar. Zira ülkenin en güvenilir ve güçlü kurumu olan silahlı kuvvetler dahi çok zor zamanlar geçiriyor. Ülkenin çeşitli bölgelerindeki benzin istasyonlarında makineli tüfeklerle yaşanan çatışmalara müdahil olmakta dahi geç kalıyorlar. ‘Başarısız devlet’ kategorilendirmesi çoktan kendi halkı tarafından yapılan Lübnan, iç savaş döneminden bile daha kötü zamanlar yaşıyor. UNICEF, Temmuz ayı sonunda yaptığı açıklamada bir milyon mültecinin de dahil olduğu dört milyondan fazla insanın Lübnan’da suya erişim riskini kaybetmeyle yüz yüze olduğunu açıkladı. Lübnan nüfusunun yüzde 71’inden fazlasının risk altında olduğunu belirten kuruluş, 2020 yılından beri su hizmeti veren özel sektörün fiyatlarını yüzde 35 oranında artırdığı ve hizmet sağlamada sorun yaşandığının altını çizdi. Su sorununa ek olarak gıda fiyatlarında yükseliş ve alım gücünde de kayıplar her geçen gün artıyor.

 

Lübnan Lirası 2019 yılından beri yüzde 90 oranında değer kaybetti. Bugünlerde beş kişilik Lübnanlı bir aile sadece yemeğe 3,5 milyon Lübnan Lirası harcıyor. 3 Ağustos 2021 tarihli döviz kuruyla 170 Dolara3 Türk Lirası olarak 1.415 TL ulaştı. Ülkedeki asgari ücret ise 650 bin Lübnan Lirası, döviz bazında ise 31 Dolar[aaf] 258 Türk Lirası [/af] yapıyor. Son iki yılda Lübnan’daki gıda maliyeti yüzde 700 artarken sadece son bir ayda temel gıda ürünleri yüzde 50 oranında pahalılaştı. Save The Children kuruluşu yaptığı son açıklamasında Beyrut bölgesindeki 564 bin çocuğun temel ihtiyaçlarının karşılanması için yeterli maddi gelire sahip olmadıklarını belirtti. Aralık 2020-Şubat 2021 dönemleri arasında Lübnan’da enflasyon kaynaklı yüksek fiyat artışları birçok sektörde yaşandı; gıda ve alkolsüz içeceklerde %402, alkol ve tütünde %392; giyim ve ayakkabılarda, %560; restoranlar ve oteller, %609; ve mobilya, ev aletleri ve rutin bakım, %655. Binlerce kişinin istihdam edildiği ve ülkede en çok ticari akışın sağlandığı bu sektörlerden alımın zorlaşması, işsizliğin artmasını da beraberinde getiriyor. Vatandaşın yaşadığı bu zorluğun aynısını devletin kendisi de yaşıyor. Lübnan kurulduğu günden beri ilk defa 1.2 milyar Dolarlık Eurobond’un geri ödemesini gerçekleştiremedi. Lübnan iç savaşının, ülke ekonomisini en kötü etkilediği günlerde dahi devletin yükümlülüklerini yerine getirdiği belirtiliyor.

 

Birleşmiş Milletler, Dünya Bankası ve Avrupa Birliği, Lübnanlı bakanlar, kurumlar ve sivil toplum ile çalışarak Lübnan’ın yeniden yapılandırılması için bir teklif öne sürdüler; Reform, Islah ve Yeniden Yapılanma. Halk merkezli 3RF (Reform, Recovery and Reconstruction Framework) olarak bilinen bu program çerçevesinde Lübnanlı siyasilerin etkili, şeffaf ve hesapverilebilir yönetim için reformlar yapmaları neticesinde ülkeye milyar dolarlara varan yardımlar yapılacaktı. Bu program, Fransa’nın üç yıl önce Paris’te düzenlediği uluslararası CEDRE Konferansı’nın (Conférence économique pour le développement, par les réformes et avec les entreprises) parçası ve ona uyumlu şekilde hazırlandı. Lakin, her iki yardım paketinin de ön koşulu olan güven oluşturmak için reform adımlarının Beyrut’taki yönetimler tarafından atılmaması sebebiyle uluslararası düzeyde yüksek meblağlarda bağışların ve kredilerin toplandığı bu programlar hala faaliyete geçirilmedi.

 

Lübnan ekonomik zorluklardan sıyrılmak amacıyla IMF’den kredi almak için uzun süredir görüşmeler gerçekleştiriyor. Beyrut Liman Patlaması’ndan öncesine uzanan bu görüşmeler, ülkenin istikrarsız ekonomik sistemini düzene sokmak amacıyla bir “kurtarma planı” dahilinde yürüyordu. Maliye Bakanlığı’nda yirmi yıl boyunca görev yapan, genel müdür seviyesinde IMF görüşmelerine katılan Alain Bifani’nin Haziran 2020’de istifa etmesi ekonomik krizin siyasi boyuta dayandığının en belirgin göstergelerinden oldu. Finansal sistemdeki 61 milyar Dolarlık kayıp noktasında hükümet ve Merkez Bankası arasında süren çatışmanın nihai sonuca varamaması, tarafların sorumluluk kabul etmemesi ve çözüm sunmaması Bifani’yi istifaya sürükledi. Bu iki kurumun yaşadığı tartışma aynı zamanda IMF ile yapılan görüşmelerin de tıkanmasına yol açtı. “Çıkarları olanların” Lübnan Lirası’nın çöküşüne ve fiyatların yükselişine sebebiyet verdiğini söyleyen Bifani, tıpkı kendisinden birkaç hafta önce istifa eden Henri Şaul gibi politikacıları işaret etti. Maliye Bakanlığı’nın danışmanlığını yapan ve IMF görüşmelerinde alan Şaul, siyasilerin finansal boşluğun farkına varmak yerine popülist ajandaları takip etmesine karşı çıkarak hem danışmanlıktan hem de görüşmelerden ayrıldığını açıklamıştı.

 

Lübnan devletinin, Merkez Bankası’nı denetleyememesi sebebiyle hükümete mali danışmanlık hizmeti sunan Alvarez & Marsal şirketi sözleşmeden çekildiğini açıkladı. Bunun sebebi ise IMF ve Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un görüşmeler ile uluslararası mali yardımın sağlanması için  Merkez Bankası’na şeffaf olması yönünde yaptıkları isteğin yerine gelmemesi oldu. Bu koşulların yerine gelmemesi sebebiyle Lübnan ile IMF arasındaki görüşmeler duraksamış ve neticesinde Alvarez & Marsal danışmanlık hizmeti vermeyi devam ettirmeme kararı almıştı. Merkez Bankası Başkanı Riad Salame ise banka gizliliği yasası kapsamında verilerin sadece yüzde 43’ünü gösterebileceğini söylemesine karşın ekonomistler adli denetimcilerin kimlik ihlali yaşanmadan para akışlarını takip edebilme formülünün olduğunu belirttiler. Meclis’in yasayı değiştirmesiyle verilerin açıklanabileceğini söyleyen Salame’ye ek olarak bu çıkmazın temel sebebinin siyasilerin, bilhassa Saad Hariri’nin parçası olması kaynaklı olduğu belirtiliyor.

 

Haziran 2020’den itibaren geçen bir yıllık süre içerisinde IMF’den yardım alınabilmesi amacıyla Lübnan hükümetinin herhangi siyasi reformu bir yana, Beyrut Liman Patlaması ve getirileri Lübnan açısından her şeyi daha da kötü noktaya evrilmesine sebep oldu. IMF, Saad Hariri’nin kuracağı hükümetin reformları uygulaması ümidiyle beklerken geçen süre içerisinde herhangi değişiklik yaşanmadı. Para yardımı konusunda reform gerekliliğinin sürekli altını çizen IMF, Saad Hariri’nin 14 Temmuz 2021 tarihinde istifa etmesi sürecinde Lübnan’a 860 milyon Dolarlık yardım yapacağını açıkladı. Lübnan’a reformlar özelinde yapılacak geniş çaplı destek yerine bu maddi akış, IMF üyesi ülkelerin hepsine ayrılan kaynağın parçası. Bu süreçte yine de IMF’nin üst düzey isimleri Lübnan’da hükümet kurulmasını ve kapsamlı reform programının uygulanmasını istiyorlar. Bu gerçekleşmediği sürece de liman patlamasından beri duran görüşmelerin devam etmeyeceğini belirtiyorlar.

 

4 Ağustos 2020 ve 3 Ağustos 2021 tarihleri arasında Lübnan Lirası’nın Amerikan Doları karşısındaki seyri. Kaynak
4 Ağustos 2020 ve 3 Ağustos 2021 tarihleri arasında Lübnan Lirası’nın Amerikan Doları karşısındaki seyri. Kaynak

Necib Mikati Dosyası

Lübnan’da iki defa başbakanlık yapan Necib Mikati, bu süreçlerde iktidarda bulunmasında Hizbullah’ın desteğine sahip oldu. Geçtiğimiz günlerde verdiği röportajda da kendisini Hizbullah’ın aday gösterdiğini ve bunun hükümeti kurması için itici güç olduğunu söylemesi, Saad Hariri’den daha farklı yol izleyeceği ama başta Amerika olmak üzere Batılı ülkelerde şüphe uyandırdığı gerçeğini ortaya koyuyor. Lakin tüm bu şüphelere rağmen Lübnan’da bir an önce hükümetin kurulmasını isteyen ve bu hükümeti de yaptırımlarla reform uygulamaya çalıştıracak Avrupa şu aşamada Necib Mikati’nin sahip olduğu destekten ziyade istikrar sahibi yönetim kurmasını amaçlıyor.  Kendisi ve kardeşi sahip oldukları yatırım şirketi sebebiyle de karışık ilişkilere sahip.

 

Lübnanlı siyaset bilimci Joe Hammoura ile yaptığım görüşmede, Necib Mikati’nin Katar’a yakınlığı ve kardeşi Taha Mikati’nin Esad ailesi ile çok iyi ilişkilere sahip olduğunu belirtmesi bu zorlu şartlarda Başbakanlık makamı için adaylığını ve geçmişte iki defa görev almasını ışık tutan olgu oldu. Bu denli çeşitli ilişkiler ağı beraberinde belirli dezavantajları da getiriyor. Bunun başında ise Mikati ailesinin yönettiği M1 şirketinin Myanmar’daki darbeci yönetimin isteklerine uymadan ülkeyi terk eden Norveçli telekom şirketi yerine geçmesi, “insanları öldüren otoriter rejimle çalıştığı” yönündeki söylemlerin ortaya çıkmasına vesile oldu. Bununla birlikte M1 yatırımlarının bulunduğu ülkeler arasında Suriye, Liberya, Yemen ve Sudan’ın olması bu ülkelerdeki yönetimlerin sicillerinin kötü olması, insan hakları grupları ve Lübnanlıların tepkisine yol açtı.

 

Lübnan kamuoyunda genel olarak Necib Mikati ve kuracağı hükümetin herhangi reform gerçekleştireceğine dair inanç pek bulunmuyor. Öncelikle hükümetin ne zaman kurulacağı belirsizliği kendisini kuruyor. Belirli bir zaman aralığıyla kendini kısıtlamayacağını ama olabildiğince kısa sürede en iyi şekilde hükümeti kurmak istediğini söyleyen Mikati, Cumhurbaşkanı ile yaptığı görüşmenin ardından Beyrut Patlaması’nın yıl dönümü olan 4 Ağustos tarihi gelmeden “Diab hükümetinin (mevcut vekil) dağılım izinde gideceğini” belirterek Saad Hariri’nin bu sebeple istifa ettiği gerçeği göz önünde bulundurup, partilerin isteklerine uygun teknokrat yapıyı devam ettireceğini belirtti. Buna örnek ise Hizbullah’ın medya organlarından el-Ahbar yaptığı haberde partinin EMEL ile ortak Maliye Bakanı adayının Yusuf Halil olduğunu açıklaması Necib Mikati’nin son iki Başbakan adayının istifasına giden yolları tercih etmediğini gösteren açık kaynaklara yansıyan bir adım olarak görüldü.

 

Hizbullah araştırmacı Hanin Ğaddar ise Mikati’nin Mayıs 2022’deki seçimleri göz önünde bulundurarak Lübnan’da statükoyu koruyup, yerine yenisinin gelmesini beklemek olduğunu ve reformlardan kaçınacağını ifade ediyor. Avrupa Birliği Konseyi yayınladığı açıklamasında Lübnan’da hukukun üstünlüğü, demokrasinin yerine getirilmesi, şeffaflık ve hesap verilebilirlik, reformların gerçekleştirilmesi ile yolsuzluk konusunda geciktirme ve engellemede bulunacak kişi ve kuruluşların Avrupa’ya girişlerinin yasaklanacağı, varlıklarının dondurulacağı belirtildi. Avrupa’nın yeni kurulacak Lübnan hükümetinin gereklilikleri yerine getirmemesi veyahut belirli ölçeklerde karşılaması noktasında yaptırıma gitmesi tartışmalı bir husus. Mayıs 2022’deki seçimleri mi bekleyecek yoksa ne olursa olsun hükümetin kurulmasında rol oynayan ana aktörlerin üzerine mi gidecek, bu süreç içerisinde ortaya çıkabilecek nokta. 

Tabandaki Değişim

2019 yılının Ekim ayından beri ülkenin yaşadığı siyasi ve ekonomik hava, siyasi liderlerin gittikçe daha zorlu şartlarda yönetimde bulunmalarına sebep oldu. Siyasi parti destekli teknokrat hükümetlerin kurulması (ya da buna çabalanması), genellikle siyasilerin iktidar makamlarında yer almadaki isteksizlikleri halkın tepkisiyle paralel ilerliyor. Partilerin doğrudan rolünün etrafından dönülerek protestoların durdurulması, iktisadi gidişatın iyileştirilmeye çalışılması da kesintisiz süren sıkıntıların sebebi. Her ne kadar sosyal medyada ve meydanlarda siyasi partilere yönelik büyük tepkiler olsa da tabanların bundan vazgeçmeleri o kadar kolay olmuyor. Lübnan’da siyasi partiler, ailenin ve kültürün bir parçası haline gelmiş vaziyette. Aynı partiler ve kişiler uzun süre boyunca hem siyasi sahnede hemde aynı bölgelerde tarihi bağlantılarla güçlenmiş, bir dönemin toprak ağası şimdinin politikacısı olan kimseler. Zaim olarak adlandırılan bu kişilerin dahil oldukları partiler ile bölge halkı arasında bir alt üst ilişkisi bulunuyor. Bu ilişkinin bazı çeşitleri yüzyıllar öncesine dayanan rençber-toprak sahibi ilişkisine kadar giderken, bazıları ise Lübnan İç Savaşı dönemine rastlıyor. Zaimlerin adeta ailenin birer parçası olarak görüldüğü Dürzilerden, azınlık psikolojisi nedeniyle savunmacı süreçler atlatan, canlarını ve mallarını korumak için organize olan Hıristiyanlara, Lübnan’ın güneyinde unutulmuş bir halk olan Şiilerin son yarımyüzyılda büyük siyasi güç olarak evrilmesine kadar varan parti-taban ilişkisi halk açısından basit hizipleşmelerden daha fazlasını teşkil ediyor. Yönetici elitlerin kendi çıkarları doğrultusunda kullandıkları bu ilişki sarmalı, tabandakilerin zor şekilde vazgeçebileceği romantik bir bağlılık. Bazı siyasi parti tabanları kendi destekledikleri şahısların yolsuzluklardan uzak olduklarını, koalisyon hükümetinin parçası olması gerektiği konusunda görüş belirterek başkalarını tüm bu olanlardan suçlayabiliyor.

 

Lakin tüm taban unsurlar bu görüşte değil. İran ve Şam Yönetimi karşısında yer alan siyasi partinin tabanları, Hariri destekçileri, Falanjistler, demokratlar vb. toplulukların çoğunluğu liberal görüşlere ve Batı ülkeleriyle olan alakaları sebebiyle bütün siyasileri Lübnan’ın başına gelenlerden sorumlu tutarken, muhafazakar ve tutucu çizgideki karşıt grup, Hizbullah, EMEL, Mişel Aun’un tabanında ise küçük bir azınlık sadece kendi destekledikleri de dahil herkesi Lübnan’ın başına gelenlerin faili olarak gösteriyor. Hiyerarşik, dini ve siyasi öğretilerin çocukluktan beri yoğun şekilde yaşandığı bu kampın gençleri hala iç savaş ve 2006 savaşının ‘onur geçmişiyle’ yoğruluyor. Sürekli olarak siyasi ve askeri kadrolardan idol çıkarılan, mevcut yöneticilerin örnek alınması gereken karizmatik kişiler olduğu yaklaşımı İran ve Şam cephesi etrafındaki tabanın partlerine daha bağlı olduğunu gösteriyor. Öte yandan iç savaş ile Batı’ya göçen/ticari ilişki kuran ve geriye dönen, Lübnan’daki eğitim kurumların seçiminde parti çizgisine bakmayan ve liberal çizgiyi benimseyen partilerin tabanları ise yaşadıkları Batılı ülkelerin standartlarını Lübnan’da da görmek adına siyasi, tarihi ve dini/mezhebi bağlılığın öncesine refah düzeyi, hesap verilebilirlik ve adalet kriterlerini koyabiliyorlar.

 

Her iki partinin de genç tabannında Lübnan İç Savaşı’nda bulunulmaması ve güvenliklerin partiler tarafından sağlanmaması ile savaşın geride kalması, bir daha yaşanmaması ideali sebebiyle bağlı oldukları bu parti kültüründen seküler çizgiye veyahut inançları sabit lakin bağımsız politik duruş sergilemeye başladıkları bilhassa Beyrut Liman Patlaması sonucunda görülüyor. 2019 yılındaki protestoların bu değişime en büyük zemin olduğu kuşkusuz bir gerçek. 2019 yılından sonra Beyrut Barosu, Amerikan Beyrut Üniversite öğrenci konseyi  ve sendika seçimlerinde siyasi partilerin adaylarını yenmeleri, yönetimleri uzun süre doldurmuş köklemiş politik oluşumlara karşı tabandan başlayan kolektif hareketlenmenin başkentte görülen küçük ve insanları heyecanlandıran örnekleriydi.

 

Tüm bu yaşananlar Lübnanlı yönetici elitlerin Beyrut Patlaması ile ilgili gerçeğin ortaya çıkmaması için harcadıkları çabaya rağmen yargıdan ve sivil toplumdan yapılan baskının, Avrupa ve Amerika girişimli yaptırımlarla desteklenmesi ülkede değişime gidilebileceği sinyalini veriyor. Zira bu yönetici sınıfın yurtdışıyla olan bağlantıları, yaptırımlarla birlikte mâl varlıklarının da tehlikeye girmesi sonucunu doğuruyor. Buna karşın zaman kazanmak amaçlı Lübnan’da reform ve değişim sürecinin uzatılmasına paralel olarak Batılı ülkelerin harekete geçme noktasında benzer yavaşlığı göstermesi Lübnan’da değişim yaşanacağına dair pek umut barındırmıyor. Bu sebeple imkanı olan Lübnanlılar son bir yıl içerisinde ülkeyi terk etmek zorunda kalıyorlar. Dış müdahalelerle iç politikası şekillenen, tarihten beri birbirinden farklı devletin askeri, istihbari ve siyasi mücadele sahası olan Lübnan, yine aynı şekilde değişimi zorla ve dışarıdan gelecek müdahaleyle gerçekleştirmek zorunda kalacak.

 

Share on facebook
Facebook
Share on twitter
Twitter
Share on linkedin
LinkedIn
0 Yorum
1 FacebookTwitterWhatsappEmail
Genel

ISRAEL’S DIPLOMATIC EFFORTS WITH LEBANON: THE UNFORGETTABLE PAST AND THE BEIRUT EXPLOSION

by Çağatay Cebe
written by Çağatay Cebe
Israel's Diplomatic Efforts with Lebanon: The Unforgettable Past and the Beirut Explosion

Israel has offered humanitarian aid to Lebanon twice in a year following the Beirut Port Blast. Of course, this option was refused by the Lebanese Government, and people reacted against it. Because many Lebanese are still remembering what Israel has done in Lebanon in various years with military operations and their acts in Palestine territory. Lebanon is just one of few Arab countries, which would not have any normalization with Israel in the short term, even some people/parties cooperated with Tel Aviv in the past. This public opinion is apart from Hezbollah’s perspective to Israel and its power in Lebanon.

Israel Military Operations in Lebanon

Israel has always been in a struggle in its existence in the Middle East region. In recent historical context, Israel faced the Arabs in three wars. These wars took place at different levels, including conventional warfare, political and intelligence struggles, counter-insurgency operations, guerrilla and unconventional warfare throughout the region. It’s all about existence of Israel and Palestinian case. This confrontation has changed year by year. People from different Arab countries were mobilized and went to Damascus for war against Israel in 1948. But after the 1948 defeat, Arab states preferred warfare with regular armies instead of military volunteers because of their undiscipline. They tried to tackle Israel on the conventional battlefield by using their quantitative advantage. In the twenty years period, even they ran joint operations on various ground fronts, none had succeeded against Israel.

 

Palestinian activists have been brought together under the armed doctrines as factions. It was an effectuated hope to Arab populations after many failures both in diplomacy and military. Israel has used new rhetoric against the Palestinian factions; “terrorism.” It was a more ‘legal’ ground for Israelis’ activities around the world and embraced by the Western world immediately. Everything had changed at that moment. Israel faced a new approach.

 

Tel Aviv began to tackle with a popular without borders, formalities, and international responsibilities. “Operation Wrath of God” was Mossad assassinations campaign against the Palestinian armed factions, both in Middle East and Europe in unconventional way, like Palestinians did.1 For more information; A. Dawson B., (2013) “Manhunts: A Policy Maker’s Guide to High-Value Targeting”. Naval Postgraduate School Israelis quickly adopted the new ways in military and intelligence methods. They studied their enemies in many perspectives for victory. Because of that, they immediately took actions against multiple threats towards themselves. So, they have changed their responses regularly, which parallel the Palestinians unstable military methods, in the nature of guerrilla warfare. Israel and Palestinian factions fought each others in many landscapes, which were far away from their headquarters after Six Days War.

 

In 1982, Israel determined that Palestinians should be removed from Beirut during the Lebanese Civil War. This was the large IDF operation, which is called “Operation Peace for Galilee”, against Palestinian guerillas. Israeli forces headed toward Beirut on multiple fronts from the coastal road to the near of Bekaa Valley’s border with Syria. The main goal achieved by the Israelis to expel the PLO from Beirut on 30 August with the agreement. 2 For more information; Arantz, Christopher A., (2002) “‘Just War’ Case Study: Israeli Invasion Of Lebanon”. Marine Corps Command and Staff College Although its HQ moved to Tunisia, some Palestinian factions remained in Lebanon. It was an important act for functions of diplomatic and humanitarian institutions during Israel’s Middle East existence crises after agreements with Egypt and the disengagement agreement with Syria. Tel Aviv communicated with Palestinian factions via international institutions. Another maneuver between Israel and Lebanon was made thanks to Lebanese right-wing Phalangist President Amin Gemayel, who was not recognized by at least half of Lebanon. Israel and the Phalangist government signed the “May 17” agreement which protected Israel’s security along the Lebanese border and aimed to prevent attacks on the country. At the same time, it tried to stabilize Lebanon by disarming political groups, to prove that they worked to create a peaceful atmosphere and strengthen the government. These were early steps of Israel’s diplomatic intentions in the region to stabilize its future. Tel Aviv wanted peace deals and diplomatic ties with all actors in the Middle East while continuing illegal expansions in Palestine and tried to isolate the Palestinian armed factions around the Arab world so Israel would make push the danger away from its border.

After Civil War

Israel remained in Lebanese south to protect itself from Hezbollah and other groups attacks with help of the South Lebanon Army (SLA), which included many different sects and religion in its ranks. Israeli occupation in southern Lebanon was maintained between 1982 and 2000. There were many exchanges of fire in the south, like launching rockets, infiltration operations etc. between Israeli and backed SLA forces and Hezbollah in the nineties. These were heavily affected civilians with injuries, deaths and displaced them to north Lebanon. Both Israel occupation and operations have made Lebanese aggressive against Tel Aviv and perceive it as the biggest enemy of Lebanon. In the summer of 1993, Israel conducted a military attack, called “Operation Accountability” and also known as “Seven Day War,” on Hezbollah positions in Lebanon. In a week of military operation, Israel killed 130 people, mainly civilians, hundreds of thousands of villagers left their homes while nearly one hundred thousand Israeli citizens were stuck in bomb shelters. America’s shutter diplomacy in some Arab countries had worked and announced a truce between Israel, Lebanon and Syria. But this was one of the first battlefields in Lebanon with two enemy forces. Next years, their conflicts occurred in Israel’s buffer zone in Lebanon while Hezbollah used its rockets and infiltration for attacks. However, Lebanese public and society were directly affected by the conflict. Every use of heavy armament pushed on people to move to other areas. Another and unforgettable warfare happened in 1996. “Operation Grapes of Wrath” took seventeen days by Israeli forces from ground, air and even in the navy. Israeli forces fired 25,132 shelled artillery and 2,350 sorties over Lebanon to hit the targets.3 Israel/Lebanon – Unlawful Killings During Operation Grapes of Wrath. (July 1996), Amnesty International, p. 4-5 One of the attacks by Israeli artillery is still rembembered today: the Qana Massacre. During the Operation Grapes of Wrath, over a hundred people, who took refuge in a UN compound, were killed by Israeli forces. These events supported Hezbollah’s rise in the country while Israel’s aggressive acts against the Arabs were seen by the public. Israel’s policy on Palestinians had changed with the Oslo Accords. Before that Tel Aviv administrations did not meet with the Palestinians’ factions in other countries for secret talks but only to get green light for military options. Added to the ending of the Cold War, international pressure because of disproportionate use of force, Arafat’s looking at other options in the table etc. pushed both sides to diplomacy channels via other countries. However, it was a crucial step for both sides. Israel recognized the non-state armed group as a limited government in Western Bank and Gaza with the PLO admitting Israel’s existence. Israel definitely saw one more time that diplomacy was easier to reach to aim instead of conflict.

Israel MFA’s official map of the buffer zone in south Lebanon

Under the administration of Ehud Barak, who was former Chief of Staff of Israel Armed Forces, ended the Israeli occupation in south Lebanon and withdrew the remaining forces to the country. There were two reasons for the withdrawal; one was diplomatic and other was military. Ehud Barak negotiated with Syria and Palestinians in early 2000’s and for the achievements, he decided to act unilaterally. However, his diplomatic efforts failed both in Camp David and Geneva.4 Freilich, Charles D., (2012) “Israel in Lebanon—Getting It Wrong: The 1982 Invasion, 2000 Withdrawal, and 2006 War”. Israel Journal of Foreign Affairs, Vol. VI. No. 3. p. 44-45 Other was about Hezbollah’s rockets and missiles capacity. Buffer zone was established in 1985 to prevent attacks on Israel from Lebanese side. But, Hezbollah had Iranian made Fajr-3 and Fajr-4 rockets which had range from 20 kilometers to 70 kilometers, and could reach even Tel Aviv. So, Ehud Barak did not see any necessity for Israeli military presence in southern Lebanon.

2006 War: Destruction of Lebanon

Israel has to face a bigger difficulty than any other armed group on its southern border: Hezbollah. They are back by Iran and Syria, but more important thing is their socio-political strength. Instead of Palestinians, most of the southern Lebanese people fully supported Hezbollah because of relatively mixed relations with sectarian issues. Hezbollah fought in their natural-born areas. Lebanese villagers did not always support the Palestinians in the south because they directly affected the violence, they saw the Palestinians as an occasion of unrest in their daily life for bringing Israel to Lebanon.

 

Until the 2006 July War, Second Intifada took five years while Hezbollah attacked the Israel time to time, but not at large. With the rocket capabilities of Hezbollah, Israeli politicians and military administrations were concerned about it. However, the withdrawal of Syrian forces from Lebanon after three decades triggered the Cedar Revolution against the Resistance of the Axis and their backers. The US prevented Israel’s attack on Hezbollah because it would have overturned the rising political mood in Lebanon against Hezbollah. After small scale conflicts in years by two sides on the border, Hezbollah captured two Israeli soldiers during patrol. Hezbollah General Secretary Hasan Nasrallah stated that he did not think that operation would lead to war with Israel. As in previous cases, this war directly affected the Lebanese people. Human Rights Watch’s report about the 2006 July War declared the losses of civilians as the responsibility of both sides responsibilities. Hezbollah stocked their military positions, shelters, ammunition stores etc. in civilian neighborhoods. However, Israeli attacks too on those areas were massive and indiscriminate as disproportionate.5 Human Rights Watch, “Why They Died – Civilian Casualties in Lebanon during the 2006 War”. (September 2007), Volume 19, No. 5 Also, not just south Lebanon and Beirut targeted by Israel, Sunni-dominated areas like Tripoli stricken by Air Force’s salvo bombings. Israel punished the whole country because they did not stand against Hezbollah in all ways. Their strikes not only on military positions, but also destroy the infrastructure. Tel Aviv wanted to give a lesson to Lebanese about Hezbollah’s existence with led to destruction of their regular life, which was the same done by Hezbollah’s rockets to Israel. In the wake of the July 2006 War, 1,140 Lebanese died and more than four thousand were wounded. Nearly one million people displaced and around fifteen thousand homes destroyed. The cost of the attacks was between seven and ten billion Dollars. Hezbollah and Israel lost their soldiers just under two hundred each sides. International community collected the donations to help Lebanon to repair whole damages, which was mentioned before. However, only near two billion Dollars could be gathered, led by Gulf countries but mostly European countries.6 Lebanon: The Israel-Hamas-Hezbollah Conflict”. (September 2006), CRS Report for Congress, p.15 Another diplomatic act displayed itself between a state and armed group. However, this time, negotiations only included Hezbollah without Syria or/and Lebanon. Hezbollah and Israel were communicating through Italy for ceasefire conditions, like releasing two soldiers and pulling back Israeli forces from Lebanon. United Nations brokered ceasefire declared on August 11 with declaration of Resolution 1701, which has focused on immediately ceasefire by whole sides, UNIFIL and Lebanese Army deployment to along border, called Blue Line, ban of a delivering weapons to Lebanon except country’s army, also disarmament of all Lebanese groups. This war seen Israel unprepared for Hezbollah’s military capacities, like armament, tactics, special forces etc. Party had used geography and settlements (asymmetric warfare) for its military tactics during ground battlefields. Israel evolved their skills, like previous, for new situations because July 2006 had many lessons for Tel Aviv.

Behind Curtains: Diplomatic Ways

Hezbollah again climbed the top of the Arab and Muslim communities. While Tel Aviv was focusing on improving their military skills, on the other hand they have started to use diplomatic channels to press Hezbollah for disarmament, which was prepared by the United Nations. These channels has many categories like normalization other Muslim-dominated various countries, Arab nations and ban of Hezbollah in Western countries. Also, Tel Aviv has chosen the public and humanitarian diplomacy channels to Lebanon for alienation of Hezbollah. It has been started in 2008; Tel Aviv offered to Lebanon via the US, by then-Foreign Minister Condoleezza Rice to directly discuss the peace deal and disputed land area with Lebanon. Beirut said that, first of all Israel must give disputed land, prisoners and maps of cluster, mines from the July 2006 War to Lebanon unconditionally. This attempt remained inconclusive, however, if Syria-Israel talks had been successful, the result might be different today. Hezbollah’s duty in Syria had shifting focus away from Israel. But this is not enough for Tel Aviv, as Israel Air Force regularly targeted Hezbollah’s positions and convoys in Syria, also run a assassination campaign against the Hezbollah figures, like Jihad Mughniyah, who was son of Imad, founder of Hezbollah’s military wing and Samir Kuntar, who was seen as hero by Resistance Axis. Mustafa Badraddine’s situation is still unclear how he was killed, by Israel, Syrian Opposition or infighting with Hezbollah. Those civil war continuum and Hezbollah and Israel’s avoidance from the bring conflict in their lands, just occurred small scale change of fire on Blue Line border area with artillery, TOWs etc. for a while, like in 2015, 2019, and 2020. These military actions are usual acts by two sides having violence history. Maybe they are not trying to confront each other in the field, but challenge each other in cyber, intelligence, asymmetric and especially diplomatic ways. Especially Israel doing this in diplomacy for the easiest option. Israel is using post-Arab Spring atmosphere for political movements in the region. Tel Aviv is working on legalized relations with Gulf countries, establishing ties with Maghreb countries and pushing on Iran with Hezbollah. Israel’s cooperation with UAE and Bahrain in the region is based on one point; Iran. Iran is a natural rival for Gulf countries on the whole Basra with geopolitical and economic. Tehran has an expansion strategy through the Middle East including Gulf countries and operates in areas with armed groups from 1979. Like the same in Lebanon, Gulf countries have Hezbollahi groups but they are illegal. In addition to this, Israel and Gulf countries had wanted to trade bridges with each other for profit. Israel has been using these methods across the Muslim and Arab countries for obliterate to Iranian influence in the region. From Morocco, Sudan to Malaysia and Indonesia, Tel Aviv wants the acquiescence of Muslim/Arab countries for its existence of expansion in Palestine and struggling with Iran. The Abraham Accords was the biggest act for this plan so far. Abu Dhabi-Tel Aviv relations also are based on economy, besides security issues. But this economic cooperation is being used for geopolitical and security purposes. Israel is offering help to some Arab and Muslim countries, which did not recognized the Tel Aviv, in the economy, technology, etc. United Arab Emirates (UAE) is a secret part of these negotiations in using its wealth for additional aid to those countries.7 Morocco’s partial normalization with Israel comes with risks and gains, and Employing digital diplomacy in foreign policy: Israel as a model

Conflict Even in Sea: Maritime Disputes

Source: Alma Research & Education Center, 24 November 2020

Lebanon and Israel have started maritime meetings for arranging the demarcation between two countries in Eastern Mediterranean to find energy sources. These negotiations have been mediated by the US and UN. However, the situation is far from an agreement. Lebanon and Israel maritime dispute goes back to the 1949 Armistice Demarcation Line, which exactly lines up with the 1923 international boundary agreement by France and Britain’s mandate period in Lebanon and Palestine. Lebanon has started discovering gas and oil fields in Block 9, which overlap with Israel’s 72 and breach the Israeli claimed maritime border line. Disputed area contains 860 square kilometers. Maritime dispute talks started in October 2020, indirect talks and meditation with the US in the headquarters of UNIFIL in Naqoura which is located in the Lebanon-Israel border coastal town. Delegations consist of technical (energy and military) individuals not politicians, except Israel Energy Minister Yuval Steinitz. Although Yuval’s statement about talks are “pragmatic and realistic based on economy,” Netanyahu wanted it to reach to the political ends and make a peace deal with Lebanon. In many and limited reports, talks were going positive while nothing changed in practice, Lebanon offered an objective of adding around 1,400 square kilometers into its maritime economic zone. The US mediator told the Lebanese side that talks should be going on the basis of UN registration. However, Lebanese President Michel Aoun ordered to delegation that negotiations are not tied to preconditions and should rely on international law for a fair solution. There were many reports about the talks which would lead to the peace deal between Lebanon and Israel. However both sides and the realistic assumptions rejected that idea in short term. Especially, Hezbollah and AMAL duo cannot allow any kind of normalization with Israel. In fact, Lebanon’s offer is economic, not headed for normalization like. Lebanese Government and President push the negotiations for more energy searching areas to the country’s economic solution. 

After Port Explosion: “From the heart of Tel Aviv, Shalom to Beirut”

Towards evening of August 4, Beirut has been shaken with a blast. Explosion occurred in the city’s port. For seven years, ammonium nitrate was stored in one of the warehouses in the center of the north side of Beirut. That explosion cost more than 190 deaths, 6,500 injured. It left 300,000 people homeless. 50,000 houses, 9 major hospitals and 178 schools have been damaged. When Beirut Port Blast destroy the city, Israel’s former policy makers, like Prime Minister Benjamin Netanyahu, Foreign Minister Gabi Ashkenazi and Defense Minister Benny Gantz, declared a joint statement: “Israel approached Lebanon through international defense and diplomatic channels to offer the Lebanese government medical humanitarian aid,” while Israeli officials denial the any relevant with the blast.

Israel expressed their offers to Lebanon via third parties that they were ready to wait for Lebanese injured people in Galilee Medical Center in Nahariya, which is six kilometers away to Lebanon border, and Ziv Medical Center in Safed, where they treated Syrian civilians between 2013 and 2018. Many high level Israeli officials, who were from local to national leaders, offered aids to Lebanon but as t it was expected, Lebanon rejected the offers. Israel’s former Military Intelligence Chief Amir Yadlin has argued Iran is meddling to Lebanon’s domestics through the use of Hezbollah, so the country’s government cannot accept such offers from Tel Aviv. However, all the Lebanese parties and groups, even liberals and living in abroad, have distance to Israel. Lebanese pubic is highly politicized. The public closely keeps track of what happens in Palestine and try to be vocal for the developments in occupied territories. When Israeli government officials offer humanitarian aid, they remember what they did to Palestinians and also their part in Lebanese history. In following new aid offer from Benny Gantz, who is Israel Defense Minister, through United Nations, Lebanese spread the news about the polemical military background of Israel’s new Prime Minister Naftali Bennett. In 1996 during the Operation Grapes of Wrath, Bennett was responsible for one of the units from Maglan, which performed special forces’ reconnaissance branch duty in behind the enemy lines, Bennett spotted one of the Hezbollah mortar fire locations and contacted headquarters. IDF’s artillery strikes hit the UN compound, where more than a hundred people were killed. Also, he wrote a piece in 2017 about Hezbollah and Lebanon. This discourse is generally used by pro-Israelis that “Hezbollah is not only an Iranian-trained army stationed in Lebanon. It is part and parcel of the Lebanese government, boasting 12 seats in Parliament and two ministers in Cabinet.” This approach is using them for trying to legalize their acts against Lebanon. However, this reductive interpretation is not totally fitted with Lebanon’s fragmented structure. Under the new period, Lebanese-Israeli relations will not change much as before.

 

Israel is playing on Lebanese people’s minds, trying to change Lebanese acts against Hezbollah in the country. Tel Aviv wants a grassroots stand against the party to weaken them permanently without interference from foreigners. While Israel offers aid to Lebanon, it also uses social media, especially Twitter, for its PR campaign against Hezbollah. Israel’s aim is to show Lebanese (also world opinion and official institutions) that Hezbollah’s armed wings activities in Lebanon and party’s threats to stability in the region and Israel, yet Israel’s public and humanitarian diplomacy channels towards Lebanon are seen as hypocritical by Lebanese.

Share on facebook
Facebook
Share on twitter
Twitter
Share on linkedin
LinkedIn
0 Yorum
0 FacebookTwitterWhatsappEmail
Genel

Faıthful Jew Who Was a Spy ın Hezbollah

by Çağatay Cebe
written by Çağatay Cebe
Faithful Jew Who Was a Spy in Hezbollah

Safed is located in northern Israel and just 12 kilometers away from the border with Lebanon. This city has been hosting the one strange Lebanese men, who has been called Avraham Sinai for the last twenty-four years. His original name in Arabic was Ibrahim Yassin, once an ordinary Muslim, nowadays living as a Jew. His story goes back to the Israel’s occupation of Lebanon in 1982. In his words, he and his family were Shiite but non-religious people who lived in one of the small villages in Lebanon.

 

In the atmosphere of Lebanese Civil War and Israeli Occupation, Lebanon has been gradually dragged into a more chaotic situation. The difficulties of war were spreading all across Lebanon: internal and external interventions, bombings, clashes all days and nights.  But while all this was going on, some inconspicuous suspicious events were occurring in Southern Lebanon.

First contact with the spy

Ibrahim was a cattle farmer in southern Lebanon. In 1983, one sunny day, his wife gave birth. The couple were only nineteen when they had their first child. During the birth, Ibrahim was busy with work.  Therefore, his family asked the Israeli forces for medical help because their region was under the occupation of the IDF. The intelligence officer from IDF, Tzachi Bareket, arranged all the procedures for the medical operation in Israel. After the successful operation, Ibrahim’s brother, who was a member of the South Lebanese Army, brought back Ibrahim’s wife and the child to the home.  

 

Perspective of his narratives, tells the first touch with him and the Israeli forces. IDF officers tried to look for the people who helped themselves for information flow in the region. It was around the time of the birth of Ibrahim’s child that the IDF had begun looking for people in the area to help with the flow of information. What Ibrahim and his family went through with the IDF could have been a good start between locals and intelligence soldiers. Later, Ibrahim confirmed in one of his interviews that the Mossad came to him after the birth of his child and asked them to spy for them within the PLO which Israeli forces struggled with those days. Because of that, they had to reach Beirut, from multiple fronts to destroy the PLO as Yasser Arafat had chosen Beirut and Lebanon as a main camp for the resistance after the Black September.

 

Ibrahim’s relations with Israelis caused him to had a bloody experience with Hezbollah, which resulted in the death of one of his family members. He had felt depressed, however determined to work for Mossad in rage and revenge. He was in touch with both Mossad and an IDF intelligence units, and his handler was usually military personnel. For example, retired major general Yoav Mordechai, who was the spokesman for the IDF from 2011-13, was responsible for Ibrahim’s espionage activities in Hezbollah. This relationship was more than a relationship that is between an intelligence officer and spy. Such that, Mordechai involved Ibrahim’s family issues with medical supplements for the birth of a new child after the death of one of his kids.

 

Operation of Galilee was aimed PLO’s removal from the Lebanon to prevent the resistance attacks to Israel from the border area and direct threats to the northern part of the country, and began in June 1982. Today, still, PLO camps in Southern Lebanon host the many various armed groups or individuals.

 

After PLO’s withdrawn from Lebanon, there was a power vacuum. And other armed elements quickly demonstrated their intention for fullfil it. Hezbollah was one of these group was which had its support base (with AMAL Movement) within the Lebanese Shiites, one of the largest communities in country. In this era, Hezbollah had started to raise from the substratum with help of Iran. The organization had united many different Lebanese Shiite groups for one aim and served the Velayat-e Faqih Ayatollah Ruhollah Khomeini. This action aimed struggle against the Israel in southern Lebanon.

From Hezbollah to Judaism

His spy career in Hezbollah began after his Israeli handlers convinced him to join the party ranks. They were successful even it was difficult to convince İbrahim to embark on such a dangerous journey within his adversaries. After acceptance, Hezbollah’s first duty for Ibrahim was to convey the information, obtained from the AMAL Movements passed to the party, as a member of Hezbollah’s intelligence unit. However, he was held in the Syrian prison because of suspicious activities for a year in 1989. After his release, he continued to spy on Hezbollah for Israel. He claimed that he had a role in the assassination of the Hezbollah’s first leader Abbas Mousavi in 1992. He admitted that he not only had access to information preventing attacks and infiltrations into Israel but was also involved in other assassinations of Hezbollah figures. One day, Mossad warned Ibrahim Yassin for he had become known by the Syrians for his connection with IDF and Mossad. He considered moving to Southern Lebanon when the area was under Israeli occupation and many collaborators lived there. Instead, Mossad offered him to move to Israel for security reasons. He ran away from Lebanon to the Israeli border while Hezbollah spread the information and pictures belonging to him to their checkpoints for his capture in 1997. After 14 years of difficulties and danger, his career in Hezbollah ended. İbrahim decided to start a new life in Israel and retire from spying business.

 

He was relocated in Safed with his family. After thinking period, he explained to his family that he decided to convert to Judaism. One of Israeli officials went to Orthodox Chief Rabbi of Safed Shmuel Eliyahu, with Ibrahim Yassin. He told the situation and background of Ibrahim to Rabbi Eliyahu. After that moment, Ibrahim Yassin converted to Avraham Sinai, from Muslim to the Jew. Once a times’ Hezbollah member, now living in Safed, which is 12 kilometers from Lebanon. His entire family converted to Orthodox Judaism, the younger child does not know Arabic and other members served in IDF ranks in of the Lebanon and Syria border fronts.

Share on facebook
Share on twitter
Share on linkedin
0 Yorum
0 FacebookTwitterWhatsappEmail
Genel

Türkiye İçin Lübnan’ın Önemi

by Çağatay Cebe
written by Çağatay Cebe
Türkiye İçin Lübnan'ın Önemi

Recep Tayyip Erdoğan’ın Davos Zirvesi’ndeki “One Minute” çıkışından beri Arap dünyasının bir kısmında, bilhassa Lübnan’daki halkın belirli bir bölümü tarafından Türkiye’nin görünürlüğü artmıştı. Lübnan’ın o dönemki Başbakanı Saad Hariri ile kurulan ilişkiler liderler bağlamında nikah şahidi olacak kadar yakınlaşmıştı.

 

Türkiye’nin ülkedeki ilişkileri Hariri’nin dışındaki aktörlerle de yoğunlaşırken, Lübnan’ın konumuna verilen önem iyice kavranır hale geldi. Arap Baharı’nın başlamasıyla birlikte Türkiye’nin Orta Doğu’daki keskin çizgisi de tıpkı diğer bölge ülkeleri gibi dışa yansımaya başladı. Bu süreçte şekillenen ittifaklar, Türkiye’nin Lübnan’daki varlığını zorunlu hale getirdi. Şam, Riyad, Kahire ve Ebu Dabi ile karşıt cephelerde yer alınması, Tel Aviv ile yaşanan sorunlar Türkiye’yi bölgedeki alternatif ülkelerle ilişkilere yönlendirdi. Tel Aviv de karşı bir hamleyle Yunanistan ve Güney Kıbrıs Rum Yönetimi (GKRY) ile askeri ve ekonomik ilişkilerini geliştirmeye başladı. Bu iki devlet öte yandan Mısır ile Akdeniz’de Türkiye’nin hareket alanını daraltmaya yönelik iş birliklerine hız verdi. Bu iş birliği girişimi aynı zamanda Suriye’de İran destekli güçlere karşı savaşan Türkiye’yi İran ile aynı cephede göstermeye çalışan bir propaganda sürecini de beraberinde getirdi.

 

Türk Silahlı Kuvvetleri’nin (TSK) Suriye İç Savaşı’na dahil olması, Ankara’nın Tahran ile karşı karşıya gelmesine sebep oldu. Bu aynı zamanda Lübnan’ın yegâne silahlı milis grubu olan Hizbullah ile de karşı karşıya gelmek demekti. Türkiye, Suriye’deki askeri varlığının dördüncü yılında Hizbullah ile Halep’in batısındaki karşı karşıya geldi. TSK’nın düzenlediği hava saldırısında 9 militanı öldü. Bu kayıplar arasında yer alan molla Ali ez-Zencani bugün hala Hizbullah yanlıları tarafından sıklıkla anılan isim. İran’daki Kum Medreseleri’nden Suriye’de Halep’e kadar Şii milislere dersler veren Zencani, normal bir militandan daha fazlasıydı. Lakin Arap Baharı öncesinde Türkiye’nin Hizbullah’a olan yaklaşımı daha farklıydı. İsrail ile 2006 yılında yaşanan savaşın ardından Hizbullah’ın silahsızlandırılması uluslararası gündemde tartışılmaya başlayınca Erdoğan’dan tepki geldi. BM’nin 1701 sayılı kararı neticesinde partinin silahsızlandırılması konusunda dönemin Başbakanı olan Erdoğan, “Hizbullah’ın silahsızlandırılmasına yönelik talep gelmesi hususunda Lübnan’dan askerlerin çekileceğini” ifade etti. 2008 yılında Beyrut’ta Hizbullah ile karşıt görüşteki partilerin yaşadığı çatışmalar, partinin hükümette veto hakkı kazanmasına sebep olan Doha Anlaşması ile bitmişti. Bu anlaşma devam ederek, ülkede istikrarın sağlanması amaçlanıyordu. 2011 yılında Suudi Arabistan bu görüşmelerden çekilince Türkiye, aracı olarak diplomaside yerini aldı.1 Dingel, E. (2013). “Hezbollah’s Rise and Decline? How the Political Structure Seems to Harness the Power of Lebanon’s Non-State Armed Group.” Sicherheit Und Frieden (SF) / Security and Peace, Vol. 31, No. 2, s. 72 Arap Baharı’nın başlamasıyla birlikte Lübnanlı siyasiler ve uluslararası aktörlerin kampları belirgin olmaya başlayınca bu görüşmeler de başarısızlıkla sonuçlandı. Türkiye ile Hizbullah’ın ilişkisi de Suriye konusundan itibaren olumsuz bir seyir izlemeye başladı. Hizbullah’ın Beşar Esad’ın tarafında yer alması, Türkiye’nin devrimci güçleri olan desteği iki tarafın da karşıt cephelerde yer almasına sebep oldu. Türkiye’nin desteklediği Muhaliflerle Hizbullah, 2012 yılından itibaren Suriye’nin farklı cephelerinde yıllar içerisinde birçok defa karşı karşıya gelseler de 2020’nin Şubat ayına kadar parti ile Türkiye doğrudan karşılaşmadılar.

Türkiye’nin Lübnan’daki varlığını gerekli kılan gelişmelerin zaruriyeti bilhassa 2020 yılı içerisinden kendisini gösterdi. Akdeniz’in Türkiye, Batı ve Orta Doğu devletleri için çeşitli hususlarda artan önemi, Türkiye için Lübnan’ın konumunu güçlendirdi. Libya’da Birleşmiş Milletler (BM) destekli Trablus hükümetine askeri olarak verilen destek, ‘Mavi Vatan’ ve doğalgaz arama çalışmaları, Ege’deki gerilimlerin artması, İsrail’in ilhak girişimi ve nihayetinde Avrupa’nın da -Almanya haricinde- Türkiye karşıtı Akdeniz’de kurulan bu ittifaka olan desteği Türkiye’nin hamle yapması gerekliliğini zorunlu kılmaya başladı. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin tanınmaması Türkiye’nin Akdeniz politikası açısından bir sorun teşkil ediyordu, kısıtlı bir alan sağlıyordu. Bunun için en ideal konum elbette Beyrut’tu. Türkiye’nin eski Lübnan Büyükelçisi Çağatay Erciyes’in Yunanistan ve denizcilik dairesinde başlayan mesleki yolculuğunun, onu çok kritik bir dönemde yeniden Yunanistan-Kıbrıs ve denizcilik müdürü konumuna getirmesi bir rastlantı değildi. Yerine gelen mevcut Büyükelçi Hakan Çakıl da geçmiş senelerde meslek memurluğunu uzun süre Beyrut ve Lefkoşa’da yaptı.

 

Türkiye’nin Akdeniz politikasındaki iki önemli diplomatının yolu da Beyrut’tan geçiyor. Türk dış politikasının şu günlerdeki en önemli meselesi olan Akdeniz, bu sebeple Beyrut Büyükelçiliği ve Lübnan’ı da doğrudan ilgilendirmekte. Lübnan, Türkiye için politik adımların atılabileceği, Akdeniz’in yakından takip ve kontrolünün sağlanabileceği, siyasi aktörlerle temas kurulabilecek üçüncü bir ülke, ileri bir istasyon konumunda. Lübnan, 1943’te kurulduğu tarihinden beri önce Arap ve daha sonra dünya siyaset ve istihbarat kuruluşlarınca uğrak nokta oldu. Hem operasyonların hem de görüşmelerin yapıldığı, tarafların kendileri için çalışabileceği bir alan sağladı. Lübnan’ın 1948 Arap-İsrail Savaşı’ndan sonra uygulamaya başladığı ‘tarafsızlık politikası’ ülkeyi konumu ile de alternatif bir nokta yaptı. Hizbullah her ne kadar Suriye İç Savaşı’nda dahil olsa da ülke bugün hala Lübnan bu çizgisini korumaya çalışıyor. Yerel politikacılar, Orta Doğu’da ve ülkede yaşanan her gelişmede tarafsızlığın önemine vurguda bulunuyorlar. Türkiye tam olarak bu tarafsızlığı bölge politikalarında atacağı adımlar için kullanıyor.

 

Türkiye ve Lübnan ilişkileri tipik ikili ilişkilerden bir nebze farklılık gösteriyor. Koalisyon hükümetlerindeki partilerin çeşitliliği ve Türkiye karşıtı diğer devletlerin Lübnan’daki varlığı ikili ilişkinin doğasını da zorunlu olarak değiştiriyor. Ankara’nın Lübnan konusundaki adımları oldukça taktiksel ve dengeleyici bir çizgide ilerliyor.

 

Şubat ayında Hizbullah’a TSK’nın düzenlediği hava ve kara saldırılarının ardından konuşan Hasan Nasrullah, bu cephede Türkiye’nin varlığından hiç söz etmedi. Lübnan’ı takip eden pek çok uzman ve gazeteci Nasrullah’ın bu konudaki sessizliğini Türkiye ile kurulan ilişkiyi korumak istemesi olarak yorumladı. Örgütün ikinci ismi olan Naim Kasım da Temmuz ayının sonunda verdiği bir mülakatta Türk Büyükelçisi Hakan Çakıl ile düzenli olarak görüştüklerini açıklayarak bu yorumları dolaylı olarak doğruladı.  Bu görüşmeler bu zamana kadar açık kaynaklara hiç yansımamıştı.

Türkiye’nin Lübnan’da ince ve narin işlediği politikası ülkenin iç siyasetinde de kendini gösteriyor. İktidar mücadelesi ve başarısız hükümetler ve çeşitli ülkelerin yerel aktörleri kullanarak neden oldukları siyasi çatışma Lübnan’daki istikrarsızlığın ana nedenleri arasında yer alıyor. Türkiye’nin şimdiye kadarki stratejisini göz önüne alındığında iktidar çatışmaları ve iç politik ayrılıkları körükleyen adımlar atmaktan sakındığı görülüyor. Lübnan’da siyasetinde yaşananlar yakından takip edilip, gözlemlenirken taraflarla da görüşmeler devam ediyor.

 

Ülkedeki siyasi istikrarsızlığın neden olduğu, Suriye üzerindeki yaptırımların Hizbullah aracılığı ile Lübnan ekonomisini de etkilediği ortamda Türkiye insani diplomasiyi de Lübnan’da aktif bir araç olarak kullanıyor. Beyrut Büyükelçiliği taraflarla eşit ilişki diplomasinin yanı sıra insani yardım faaliyetleri gerçekleştiriyor. Kızılay ile birlikte ülkenin kuzeyinde bu çalışmalar yapılıyor. Lübnan’ın kuzeyi hem ülkenin en fakir yeri hem de halkın Türkiye’yi en çok desteklediği bölge. Bu bölge Türkmenlerin yaşadığı ve Sünnilerin çoğunlukta olduğu yegâne bölge. II. Abdülhamid’in hediye ettiği saat kulesi ve diğer Osmanlı yapıları, Trablus şehri başta olmak üzere ülkenin kuzeyindeki Türkiye bilincini diri tutan olgular arasında yer alıyor. Lübnan’ın güneyindeki Seyda şehrine 10 yıl önce Türkiye’nin yaptığı hastane, belediye ve Sağlık Bakanlığı arasındaki arazi devir sorunu nedeniyle hizmete başlayamamıştı. Beyrut Limanı’ndaki patlamanın ardından ülkeyi ziyaret eden Türk yetkililer, hükümetle yaptıkları görüşmeler neticesinde hastanenin faaliyet başlayacağını duyurdular. Limandaki patlamanın ardından bölgeye giden Türk yardım ekipleri ve iş insanları hem devlet hem de toplum bazında ülkeye desteklerini gerçekleştiriyorlar. Bu noktada limanın yeniden inşa edilmesi için Ankara yardım talebinde bulundu. Ancak diğer aktörlerin duruşu, Türkiye’nin Beyrut’un inşasında yer alacağı rolü de belirleyecektir. Ayasofya’nın müzeden camiye çevrilmesi Lübnanlı Hıristiyanlar tarafından hiç hoş karşılanmazken, Ankara ile iyi ilişkiler isteyen Beyrut, bu konuda ciddi bir karşı adım gerçekleşmedi. En azından kısa vadede Türkiye karşıtı bir hamlenin yapılmayacağı ortada. Bazı siyasiler Ayasofya kararına cevap vermek için kamuoyundan destek toplamak istemişlerdi ancak ülkedeki siyasi ve insani kriz buna engel oldu.

Türkiye ve Lübnan arasında istihbarat ve güvenlik alanında da iş birliği söz konusu. Türk Silahlı Kuvvetleri, Suudi Arabistan’ın askeri yardımı durdurduğu için oldukça sıkıntıya giren Lübnan Ordusu’na 2018 yılında askeri yardımda bulundu. Öte yandan BM Lübnan Geçici Görev Gücü kapsamında Beyrut açıklarında Türk Deniz Kuvvetleri’ne ait fırkateyn ve ülkenin güneyinde Türk Kara Kuvvetleri hem karargah personeli hem de barış gücü olarak askeri birlik bulunduruyor. İstihbarat alanındaki gelişmeler pek az açık kaynaklara yansımasına rağmen iyi ilişkilerin olduğu görülebiliyor. 2018 yılında Hamas’ın Lübnan’daki önemli isimlerinden ve Dış İlişkiler Sorumlusu Usame Hamdan’ın kardeşi Mustafa Hamdan’a gerçekleşen suikast girişiminin çözüme kavuşması için Milli İstihbarat Teşkilatı (MİT) da çalıştı. Lübnan Genel Güvenlik Direktörlüğü (iç istihbarat) saldırının failinin İstanbul’a kaçtığını MİT’e bildirerek iade edilmesini talep etti. Bunun sonucunda da yapılan operasyon çerçevesinde Mossad tarafından eğitilen Lübnanlı Türkiye’de tutuklanarak, Beyrut’a gönderildi. Lübnan istihbaratının ise aynı dönem içerisinde Beyrut’taki DHKP-C militanını Türkiye’ye iade etmesi de örgüt yanlısı haber sitelerinde tepkiyle karşılanmıştı.

 

Bu gelişmelerin ışığında Lübnanlı akademisyen ve araştırmacı Muhanned el-Hac Ali’nin son yazısında değindiği istihbarat noktası, geçmiş senelerdeki iş birliklerini de doğrular nitelikte. Ali, Lübnan Genel Güvenlik (iç istihbarat) Direktörü Abbas İbrahim ile MİT Başkanı Hakan Fidan’ın güçlü ilişkilere sahip olduğunu söylüyor. Buradaki önemli nokta ise Abbas İbrahim’in Lübnan siyasetindeki etkisi. İbrahim sadece görevini yerine getiren bir yönetici değil. Lübnan siyasi doğası nedeniyle ülke siyasetinde oldukça etkin bir isim. Kapalı kapılar ardında önemli görüşmeler gerçekleştiriyor, yurt dışı seyahatlerinde ülke liderleriyle görüşüyor.

 

İbrahim’in Şam’a gerçekleştirdiği ziyaretler, Lübnanlı Beşar Esad karşıtı politikacılar tarafından dahi eleştirilmiyor. Gücünü istihbarat başkanlığının yanı sıra Lübnan’daki farklı gruplarla olan ilişkilerinden alan İbrahim’in etkisini Beyrut’un güneyindeki Halde’de kısa süre önce başlayan karşıt grupların çatışmasını ordunun çaresizliğine karşın tarafları telefonla arayarak durdurması net bir şekilde ortaya koyuyor.

 

Türkiye’nin insani yardımdan istihbarata kadar geniş bir yelpazede Lübnan ile yürüttüğü ilişkiler, ülkenin sinir uçlarına dokunmadan hassas bir dış politika işçiliğine işaret ediyor. Bu hassasiyet aynı zamanda Türkiye’nin Beyrut’a biçtiği değer ile alakalı. Lübnan’ı Akdeniz için kilit bir nokta, kritik adımların atılması için ileri bir üs olarak gören Ankara, Akdeniz’in doğu kıyısındaki Lübnan konusunda elini güçlendirmek istiyor.

 

0 Yorum
3 FacebookTwitterWhatsappEmail
Genel

Bir Sistem Krizi: Lübnan

by Çağatay Cebe
written by Çağatay Cebe
Lübnan’da Sistem Karmaşası

Lübnan’da yaklaşık son bir yıldır hükümetler ve halk arasında yaşanan sorunların başlıca kaynağı ülkedeki siyasi sistem olarak gösteriliyor. Tarihsel bir zincirlemenin son halkası olan mevcut sistem, din ve mezhep temelli ayrışmayı temel alıyor. Hükümetler değişse dahi Lübnan’daki bakanlıkların verileceği siyasi partiler ve mezhepler genellikle aynı kalıyor. Ancak buna rağmen hükümeti belirlemek aylarca sürebiliyor. Çünkü kabineyi kurmak için hükümette yer almayan bazı siyasi kişi ve kurumları da buna ikna etmek gerekebiliyor. Lübnan’da kısacası zoraki bir konsensusa/koalisyona dayalı bir hükümet sistemi yatıyor. İttifaklar ise bu koalisyon içerisinde iktidar veya muhalefet olarak yer değiştiriyor. Yasama ve yürütmenin din ve mezhebe dayalı olarak seçildiği Lübnan’da sistemin getirdiği zorluklara artık çare bulunamaması, insanların sokağa dökerek yoğun katılımlı protestolarla değişim taleplerinin yerine getirilmesine zorluyor. Lübnan’daki bu siyasi sistemin kökenleri Osmanlı Devleti’ne kadar uzanıyor. Çoğu yorum bu durumu, siyasi sistem okumalarını, iç savaşın bitişi olan 1989 yılından başlatsa da sorun daha derinlerde.

 

Yavuz Sultan Selim’in Mercidabık Savaşı’nı kazanmasının ardından ülkenin merkezindeki Lübnan Dağları’nda yeni bir sayfa açıldı. İstanbul yönetimi bölgeye emir olarak Ma’an aşiretinden Dürzi Fahreddin bin Osman’ı atadı. Ancak bu seçim tepki aldı. Osman’ın yönetimine tepki gösterenler arasında kendi mezhebinden olanların yanında diğer din ve mezheplerden aileler de vardı. Bu siyasi çatışmalar neticesinde kısa bir süre sonra emirliğe Mansur el-Asaf geldi. Türkmen ve Sünni olan Emir Mansur, altmış yıllık yönetiminde Maruni ve Şiilere yönetimde yer vererek, Lübnan bölgesinde istikrarlı bir dönemin yaşanmasını sağladı. Maruni olan Hubeyş ailesi de bunun karşılığında tüm yeteneklerini Mansur’un emirliği için kullandı.1 Winslow, C. Lebanon – War and Politics in a Fragmented Society. Londra: Routledge, 2005, s. 15 Bu gelişmelerle Osmanlı Lübnan’ında yönetimle ilgili ilk sorun emirliğin mezhebi ve dini üzere çıkmış oldu. Yönetimin el değiştirmesi ile kısa süreli olsa da çözülmüş oluyordu. Ancak Ma’an ailesi daha sonra yönetimi geri alacak ancak dönemleri boyunca huzursuzluklar bitmeyecekti. Emirliği işgal eden Ma’an ailesinin sonunu ise iktidarda kalmak için mücadele ettiği İstanbul’dan çok diğer Dürzi aşiretlerle mücadelesi getirdi.

 

Lübnan uzun süre yerel yönetim üzere aileler ve mezhepler arası rekabetin beşiği olarak görece istikrarlı şekilde Osmanlı ile yaşamını sürdürdü. Mısır Valisi Mehmet Ali ve oğlu İbrahim’in isyanlarının karşısında Lübnan Marunileri ve Dürzileri İstanbul yönetimi ile yan yana durdu. Bastırılan isyanın ardından Kahire’deki isyancı paşalar bölgedeki kontrolü yeniden İstanbul’a devretmek zorunda kaldı. Bu süreçte Mısır tarafından bölgeden sürülen Dürzi toprak ağalarının geri dönmesi Marunilerle aralarında çatışmaların çıkmasına neden oldu. Bu gelişme bölgede iz bırakacak mezhep ve din kavgalarının ilkiydi.2 Makdisi, U. The Culture of Sectarianism – Community, History and Violence in Nineteenth-Century Ottoman Lebanon. Londra: University of California Press, 2000, s. 51 İki grup arasında bölgenin Mısır idaresinde olduğu dönemde İbrahim Paşa’nın uyguladığı politikalar nedeniyle oldukça şiddetli bir mücadele yaşanmıştı. Bu durum Osmanlı’nın bölgenin idaresini tam olarak geri aldığı 1840 tarihine kadar sürdü. Dürzi ailelerin emirlik makamını ellerinde tutmasına karşın Maruni Kilisesi’nin artan siyasi ve ekonomik etkileri de, bu iki topluluğun birbirleriyle çatışmalarına yol açıyordu. Bu çatışmalar dini göründüğü kadar güç ve ekonomik çıkar çatışmalarına da dayanıyordu.

 

 

Tanzimat Fermanı ve yabancı ülkelerin, bilhassa Fransa ve İngiltere’nin yoğun olarak Lübnan üzerinden İstanbul’a kurduğu baskı artık bölgede yeni bir yönetim şekline geçilmesini zorunlu kıldı. 1842 yılında Osmanlı, Beyrut-Şam Yolu’nu sınır belirleyerek, “İki Kaymakamlı Düzeni” başlattığını duyurdu. Bu kapsamda yolun kuzeyi Marunilere ve güneyi de Dürzilere verildi. Gelgelelim buradaki bir sorun ise kuzeyde yaşayan Dürziler olduğu gibi güneyde yaşayan Marunilerin olmasıydı.3 Malaspina, A. Lebanon. New York: Infobase Publishing, 2009, s. 37 Bu haritalandırma da iki topluluğun aslında yıllardır sürdürdüğü iç içer yaşam alanlarını birbirlerinden kesin olarak ayırmıyordu. Osmanlı yine de bu ‘düzende’ ısrar etti. Her iki kaymakamlık da bünyesinde on iki kişilik bir meclis barındırıyordu. Bu kişiler de farklı mezhep ve dinlere ait kişiler arasından seçiliyordu. Her makam, kendi mezhep/diniyle ilgili sorunlarla ilgilenirken katipler ise bağlı olunan yönetimin inancından oluyordu.4 Keleş, E., 2008, “Cebel-i Lübnan’da İki Kaymakamlı İdari Düzenin Uygulanması ve 1850 Tarihli Nizamnâme”. Tarih Araştırmaları Dergisi, Vol. 27, No. 43 s.140

Règlement Organique

Lübnan’ın Akdeniz’e kıyısı ve tarıma elverişli arazileri ticareti bölgenin sahili ile iç kesimleri sıkı bir ilişkide tutuyordu. Sadece sahil kentleri değil iç bölgelerde yer alan köy ve kasabalar da deniz ticaretinden faydalanıyordu. 19. yüzyıla doğru canlı ticaret havzası ve Avrupalıların ilgileri ile Lübnan’da büyük bir ticari değer oluşmaya başladı. Bu ticari değer toprağı da kıymetlendiriyordu ve bu dönem toprak ağaları için de zenginlik dönemi idi. Beyrut’un kuzeyindeki verimli Kesrevan arazilerinde Maruni Hazin ailesi tipik bir toprak egemen aile olarak oldukça etkindi. Ancak vergiler ve siyasi etkilerle alınan ticari kararlar ailenin gücünü gittikçe azaltıyordu. Yönetimin aileden daha çok vergi alması ve ailenin ipek üretiminde daha yüksek pay istemesi çatışmaya yol açmaya başladı.

 

Yönetimin Hazin ailesine yönelik tutumu ailenin Beyrut’taki tefecilerle olan bağlantılarını ve Maruni Kilisesi’nda kaybettiği nüfuzuna mal oluyordu. Tüm bu kayıplar da ailenin Kesravan’daki çiftçilere yönelik baskılarını artırmasına neden oldu. Halihazırda zor şartlarda yaşayan bu çiftçilerin paraya ihtiyaç duydukları zaman tefecilere gitmeleri de bölgede çözülmesi zor bir kısır döngüye yol açtı.5 Ayteki̇n, E. (2012). “Peasant Protest in the Late Ottoman Empire: Moral Economy, Revolt, and the Tanzimat Reforms.” International Review of Social History, Vol. 57, No.2, s. 205 Hem Kırım Savaşı’nın getirdiği ekonomik sıkıntılar hem de Hazin ailesinin, Hıristiyan olan Kaymakam’ı devirmek için girdiği güç mücadelesi, 1858 yılının sonlarına doğru çiftçiler arasında bir değişim dalgasını tetikledi. Toprak ağaları ile aynı dinden olan bu çiftçiler, kendi içlerinden bir temsilci aracılığı ile şikayet ve isteklerini arz etmek gibi bir hakları olmadığı için farklı bir yol izlediler: 1859 yılının başlarında Kesravan’daki Maruni köylüler, yaptıkları toplantıda katırcılık işiyle uğraşan Tanyus Şahin’i kendilerine önder seçtiler.6 Chaker, Joane. (2016). “Mule Drivers in Nineteenth-Century Lebanon: From Local Social History Towards Global History”. Almanack, No. 14, s. 34

 

Liderlerini seçen köylüler, bağımsızlıklarını ilan ederek, toprak ağalarından fazla vergi ve aşırı çalışma uygulamalarını bitirmelerini talep ettiler. Ancak Hazin ailesi bu duruma hiç de sıcak yaklaşmadı.7 Aytekin E., a.g.m, s. 206 Aile bu zor durumda Beyrut’un güneyindeki sahil şehri olan Seyda Valisi Hurşid Paşa’dan yardım istedi. Her ne kadar Osmanlı yanında olsa da çiftçiler Hazin ailesini bölgeden sürmeyi başardılar.8 Leila Tarazi Fawaz. “An Occasion For War – Civil Conflict In Lebanon And Damascus In 1860”. Berkley: University of California Press, 1994, s. 45 Kesravan’daki bu hareketlilik diğer bölgeleri de etkilemeye başlamıştı. Lübnan Dağları’nda yer alan Şuf bölgesindeki Dürzi köylüler de toprak ağalarına karşı ayaklanıyorlardı. Sınıfsal ayaklanmayı bastırmak bir yana Dürzi toprak ağaları bu bölgede farklı mezheplerden çocuklar arasında yaşanan bir arazi anlaşmazlığı sebebiyle 1860 yılında Marunilerle bir savaşa başladılar. Dürzilerin kazandığı bu savaş, Osmanlı ve Avrupalı devletlerin de müdahalesiyle Dürzi ve Maruni toprak ağalarının statülerini korumalarını sağladı. Bununla birlikte Avrupa devletleri, Lübnan’a yönelik politikalarını daha müdahaleci bir seviyey taşıdı ve bölgede İstanbul yönetimine karşı mücadeleye başladılar.9 Aytekin E., a.g.m, s. 208

 

Köylülerin devrimi ile lider seçilen Tanyus Şahin’in Kesravan’daki yöneticilik rüzgarı 1861 yılının yaz aylarında sona erdi. Hem Dürzilerin saldırılarını engelleyememesi hem de Osmanlı ve Avrupa’nın desteğiyle Lübnan’da yeni yönetimin kurulması için yapılan müdahale ile destekçileri de dağıldı.10 Makdisi, U. (2000). “Corrupting the Sublime Sultanate: The Revolt of Tanyus Shahin in Nineteenth-Century Ottoman Lebanon”. Comparative Studies in Society and History, Vol. 42, No.1, s. 207 Lübnan’ı yerelden yönetmek için kurulan bu sistem sadece yirmi yıl yaşayabildi. Bölgeyi ikiye ayıran kaymakamlık sistemi, yöneticilik iddiasındaki Maruni ve Dürzi iki aile arasında paylaştırılmasına karşın hem iç hem de dış etkenler sebebiyle bu varlığını sürdüremedi. Esasen ülkenin sosyolojik ve ekonomik yapısı da İstanbul ve Avrupalıların isteklerine uymuyordu. Öyle görünüyor ki 1842 yılında getirilen bu ikili sistem, Mısır işgalinin ardından hızla ve kısa sürede bölgeye istikrarlı bir çözüm olması amacıyla basit bir düşünce üzerine kurulmuştu.

 

Osmanlı İki Kaymakamlık yerine Mutasarruflık sistemini getirdi. Artin Davud Paşa, ilk Mutasarruf olarak bölgeye atandı. Osmanlı ilk olarak bölgede barış ve istikrar ortamını kurmayı amaçladı. Bunun için çatışmalardan zarar gören halka, hazineden yardımda bulundu. Asayişi sağlaması amacıyla da Jandarma kuruldu. Vergilerde muafiyetlere, özel kredi olanaklarına ve Lübnan Dağları’ndaki zararı kapatabilmek amacıyla da çeşitli teşvikler çıkarıldı.11 Akarlı, E. “The Long Peace: Ottoman Lebanon, 1861-1920”. California: University of California Press, 1993, s. 36 Lübnan’daki Hıristiyan topluluklar, uluslararası camia tarafından tanındı ve Maruniler bu dönemde yükselişe geçmeye başladı.12 Hazran, Y. (2009). “Between Authenticity and Alienation: The Druzes and Lebanon’s History”. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London, Vol. 72, No. 3, s. 465 Bu yükselişin en büyük etmenlerinden birisi de Fransa’ya ait askeri birliğin, Lübnan Dağları’na sevk edilmesi ve Dürzi liderliğin bölgeden ayrılması oldu. Bununla birlikte Fransa, dağın yöneticiliği için Mecid Şihab’ı aday gösterecek kadar olaylara müdahil oldu. Ayrıca bu süreçte Lübnan’a uluslararası kamuoyundan komisyonlar gelerek, bölgedeki etnik unsurlarla doğrudan iletişim haline geçiyorlardı.13 J. P. Spagnolo. (1971). “Constitutional Change in Mount Lebanon: 1861-1864”. Middle Eastern Studies, Vol. 7, No. 1, s. 28 Bu iletişim hali I. Dünya Savaşı’na giden süreçte kendisini belli edecekti. Bir buçuk ay süren bu çatışmalar bastırıldıktan sonra Beyrut ve Seyda kentlerinde Müslüman-Hıristiyan komisyonları kuruldu. Bu komisyonlar ile çatışmalardan etkilenen sivil halka iki dini yapı ortak yardımlarda bulundular.14 Gümüşsoy, E., ’’1860-61 Cebel-i Lübnan İsyanı ve Osmanlı Devleti’’ (2008). Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi, Sayı: 12 Yıl: 6, s. 71 Haziran 1861’de yayınlanan Cebel-i Lübnan Nizamnamesi’ne göre bir idare meclisi kuruldu ve bölge, altı kazaya ayrıldı. Bu idare meclisinde; iki Maruni, iki Dürzi, iki Katolik, iki Ortodoks, iki Şii ve iki Sünni yer aldı. Bu kazaların başına o bölgedeki nüfus çoğunluğuna sahip olan din/mezhepten bir yönetici atandı.15 Reyhan, C., ’’Cebel-i Lübnan Vilayet Nizamnamesi’’(2018). Memleket Siyaset Yönetim Dergisi, Sayı: 30, s. 2

 

Lübnan, I. Dünya Savaşı’na kadar önceki yıllara göre barış içerisinde bir dönem geçirdi. Lübnan Dağları’nda egemen nihai bir emir yoktu, dış ülkelerin de müdahaleleriyle bölge dahilinde çeşitli din ve mezheplerden temsilciler, topluluklarının sorunlarını yönetim katında dile getirebiliyor, bunun çözümü için çalışıyorlardı. Bu süreçte Lübnan ve Suriye’de etkin olmayı amaçlayan Fransa, bölgedeki okullarında Frankofon yaşam tarzını ileriki yıllarda hükümete gelecek gençlere aktarmaya başladılar.

Fransa Hakimiyeti

Birinci Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Osmanlı, Orta Doğu’daki hakimiyetini kaybetmeye başladı. 1918 yılının Sonbahar aylarında Osmanlı birlikleri Adana’ya çekilirken, Suriye’deki vilayetler teker teker İngiltere ve Faysal’a bağlı Arapların kontrolüne geçti. 6 Ekim tarihinde ise Fransa, Beyrut’a çıkarma gerçekleştirdi. Ve böylece Osmanlı’nın Lübnan’daki hakimiyeti son bulmuş oldu.16 Shaw, Standford, J., Shaw, Ezel K. “History of The Ottoman Empire and Modern Turkey Volume II: Reform, Revolution, and Republic: The Rise of Modern Turkey, 1808-1975”. Cambridge: Cambridge University Press, 2002, s. 327 1 Eylül 1920 tarihinde Fransa, General Henri Gouraud yönetiminde “Büyük Lübnan”ın kurulduğunu açıkladı. Fransa, Orta Doğu’da istediği yayılmacılığı böylece resmi olarak sağlamış oluyordu. Ekonomik ve siyasi sebepler, ülkede ilerleyen yıllarda parçalı bir din ve mezhebe dayalı siyasi sistemin kurulmasına sebep olacaktı. Lübnan’a Suriye’den katılan topraklar sonucunda da Müslüman nüfus artmış, toplum tamamiyle mezheplere ayrılmış ve hepsine görece ayrı bir özerklik ve temsil hakkı tanınmış oldu. Osmanlı döneminde bir kadı, tüm mezheplerden olurken şimdi her mezhebin kendi kadısı vardı. Yüksek Komiser Gouraud, 1922 yılında önce 17 ve daha sonra da genişletilmiş bir şekilde, 1921 sayımına göre 30 üyelik bir Temsilciler Meclisi kurdu. Sayıma Müslümanların katılmaması, Meclis’te Hıristiyanların çoğunluğu oluşturmasına her ne kadar yarar sağlasa da Yüksek Komiser, alınan kararları veto etme hakkına sahip olduğu için etkili bir yasama organı kurulduğunu söylemek pek mümkün değil. 1926 yılının Mayıs ayında Lübnan, bağımsız bir devlet olarak anayasasını ilan ettiğini duyurdu. Senato, Meclis ve Cumhurbaşkanlığı makamından oluşan, Arapça ve Fransızca’nın resmi dil olarak tanındığı bir ülke olduğu belirtiliyordu.17 Tanrıöver, B. (2009). “LEBANON: POLITICAL DILEMMA FROM 19TH CENTURY TO PRESENT”. (Yüksek Lisans Tezi). Orta Doğu Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, s. 31-32

 

Ne var ki Fransız Yüksek Komiser’in anayasayı askıya alma ve Meclis’i dağıtma gibi bir yetkisi vardı. Halkın egemenliği sadece sözde kalacak şekilde 1943 yılına kadar Lübnanlı yöneticiler ile Fransız komiser arasında sürtüşmeli ve anayasayı feshetmeli dönemler yaşanacaktı. Anayasa ilan edilmesine karşın birbirini dengeleyecek unsurlar bulunmuyordu. Cumhurbaşkanı çok geniş yetkilere sahipti. Vatana ihanet ve anayasa ihlali haricinde yaptıklarından dolayı sorumlu değildi. Kabineyi ve Meclis’i görevden alabiliyordu, uluslararası anlaşmalar yapabiliyor, bürokraside atamalar gerçekleştirebiliyordu. Buna karşın Hükümetin rolü tam belli değil veyahut taşıması gereken özellikleri barındırmıyordu. Kabineyi toplamak ve Meclis’te hükümeti temsil etmek haricinde Cumhurbaşkanı’na göre yetkileri oldukça sınırlıydı.18 “Lebanon: Constitutional Law and the Political Rights of Religious Communities”. Law Library Of Congress, 2010, s. 5-6 1932 yılına kadar Cumhurbaşkanı görevi Hıristiyanlarda olmasına karşın mezhepsel bir atama yapılmıyor, Fransa ile arası iyi olan bir lider yönetime seçiliyordu. Beyrut’taki Yüksek Komiser’in seçtiği bazı adaylar, Fransa Dışişleri Bakanlığı tarafından reddedilebiliyordu. Lakin başka birisinin tercih edilmesi, güdülen amaç dahilinde herhangi bir değişikliğe sebebiyet vermiyor sadece basit çıkar çatışmalarının sonucu oluyordu. 1932 yılında yapılan nüfus sayımı, günümüzde Lübnan için ezberlenen “Cumhurbaşkanı Maruni, Başbakan Sünni ve Meclis Başkanı Şii olmalı” kuralının temelini attı. Her ne kadar günümüzde bu nüfus oranı çok değişse de ülkedeki siyasi dengelerin yerinden oynamaması için siyasi seçkinler tarafından pandoranın kutusu gibi uzak durulan bir konu olma özelliğine sahip. Bu sayım kapsamında Lübnan’ın en kalabalık topluluğu yüzde 28.8 ile Maruniler oldu. Yüzde 22.4 ile Sünniler ikinci ve yüzde 19.6 ile de Şiiler üçüncü sırada gelerek ülke yönetiminin dağıtımında en üst sıraları alabildiler.19 Faour, M. (2007). “Religion, Demography, and Politics in Lebanon”. Middle Eastern Studies, Vol. 43, No. 6, s. 909

Çatışmalar, Buhran ve Savaş: Sistem Sıkıntısı Devam Ediyor

1943 yılındaki bağımsızlığa kadar Lübnan’da çeşitli siyasi ve ekonomik krizler yaşandı. Bunlara bağlı olarak da sosyal sıkıntılar da kendisini gösterdi. Yüksek Komiserlik otokrat yüzünü göstermekten hiç çekinmiyordu. Lübnanlılara bağımsızlık sözü verilmesine karşın yerine getirilmemiş üstüne üstlük II. Dünya Savaşı’nın başlaması ile işler iyice karmaşık bir hal almıştı.

 

Irak ve Mısır’daki bağımsızlık hareketleri çoktan Fransızları rahatsız ediyordu. Vichy Hükümeti’nin iktidara gelmesi, General Charles de Gauelle’ün destek bulmak için yaptığı Orta Doğu ziyareti, bağımsızlık isteyen Lübnanlı ve Suriyelilerin istediği uygun ortamı bir türlü sağlayamıyordu. Önceki yıllarda Lübnan’daki Cumhurbaşkanlığı için adaylığını koyan Bişara Huri, Arap ülkelerine sık ziyaretler gerçekleştiriyor, bağımsız bir Lübnan için Riad es-Sulh ile çalışıyordu. Suriyeli Arap milliyetçileri çoktan kendisine desteklerini beyan etmişlerdi bile. Fransa nihai olarak seçimlere izin verdiği zaman 21 Eylül 1943 yılında Bişara Huri Cumhurbaşkanı seçilerek, Riad es-Sulh’ün de Başbakan olarak Hükümeti kurmasını istedi. 1989 yılındaki Taif Anlaşması’na kadar Lübnan’daki temsil oranı 55 kişilik Meclis’te 30 Hıristiyan ve 25 Müslüman olmak üzere 6/5 oranında kaldı.20 Traboulsi, F. (2012) A History Of Modern Lebanon (Second Edition). London: Pluto Press, s.106 Ulusal Pakt olarak bilinen ve yukarıda bahsettiğimiz yönetimin üç mezhebe dağıtılması iki lider arasında yapılan bir anlaşmayla Lübnan’ın yeni bir hayatındaki mihenk taşı oldu.

 

Lübnan’ın resmi olarak 18 mezhebe/dine bölünerek her topluluğun kendini temsil edebilmesi düşüncesi gün geçtikçe ülkedeki sinir uçlarını zorluyordu. Manda yönetimi altında kurulduğu ilk günden beri siyasi seçkinlerin ve kilisenin çekişmelerine sahne olan Lübnan, bunun ilk sıkıntısını 1958 yılında yaşadı.

 

1958 Buhranı’nın asıl nedeni mezhep ve din değildi. Ancak mezhep ve din temeline oturtulmuş politikanın getirdiği siyasi ortam buhrana neden olmuştu. Cumhurbaşkanı’nın daha da imtiyazlı olması ve meclisteki orantısız temsil bu dönemin Arap milliyetçileri tarafından protesto edilen bir durumdu. Cumhurbaşkanı Kamil Şamun’un Amerika’ya bir çağrı yaptı ve ülkedeki siyasi kriz iç savaşa dönmeden durduruldu. Ancak derin ayrılıkların biriktirdiği çekişmeyi tutabilecek bir baraj değildi. Nüfus oranlarını ülkedeki siyasi varlıklarının teminatı olarak gören Maruniler, İsrail’in işgal ve genişlemesi sebebiyle Filistinlilerin Lübnan’a göç etmesinden çok rahatsız oldular. Bu sebeple Filistinlilere vatandaşlık verilmedi ve ‘misafir’ gözüyle bakıldı. Bu durumda pek çok siyasi çatlağa neden oldu.

 

Filistin Kurtuluş Örgütü’nün (FKÖ) ülkedeki varlığı sebebiyle Falanjistler nizami bir şekilde silahlanıyorlardı. Lübnan Ordusu haricinde yönetimde etkin bu parti de bazı yerlerde FKÖ ile çatışma yaşamaya başladı. Statükonun en büyük koruyucuları arasında olan bu Maruniler, sistemin bozulmaması için ellerinden geldiğince uğraşıyorlardı. 1975 yılında başlayan Lübnan İç Savaşı, o güne kadar ülkede yaşanan bütün olayların patlama noktası oldu. Ekonomik, sosyolojik ve mezhepsel/dini tüm sorunların patlak verdiği on beş yıllık kaos ortamına şahit olundu. Her ne kadar Hıristiyan ve Müslüman çatışmaları ile başlasa da kısa süre içerisinde bu topluluklar, kendi içlerinde savaşmaya başladılar.

 

Mezhepsel farklılık gütmeyen komünist ve milliyetçi partilerde farklı mezhep ve dinden savaşçılar yan yana savaşıyordu. Hatta kendi mezheplerinden olan milis liderlerine suikastler gerçekleştiriyorlardı. Bu süreçte 1943 yılındaki Ulusal Pakt’a uygun hükümetler kuruluyor lakin herhangi bir işe yaramıyorlardı.

 

Siyasi seçkinlere karşı olanlar da bu süreçte askeri gücü ellerinde barındırmaları sebebiyle karşı oldukları bu seçkinler sınıfına girerek yeni Lübnan’ın statükosunu koruyacak sınıfın temsilcisi olma yolunda gidiyorlardı.

‘Galip Yok, Mağlup Yok’: Taif Anlaşması

1989 yılında yabancı ülkelerin dahil olmasıyla Taif Anlaşması ile Lübnan İç Savaşı’na son verildi. Ulusal Pakt’ın kırk altı yıl sonraki bir düzenlemesi olan bu anlaşma ile Hıristiyanlar ve Müslümanların kamuda temsil hakları dengelendi. 6/5 oranındaki üstünlük 5/5 oranında eşitlendi. Cumhurbaşkanı, Başbakan ve Meclis Başkanı yine aynı mezheplere verildi. Kabinedeki bakan sayısı 30’a çıkarılırken, 128 milletvekili koltuğu,1932 sayımına göre topluluklar arasında dağıtıldı. Kamuda işe girebilmek için aranan mezhep ve din kotası her ne kadar bu anlaşma ile korunsa da nihai olarak 2009 yılında kaldırıldı.21 John Nagle (2016). “Between entrenchment, reform and transformation: ethnicity and Lebanon’s consociational democracy”. Democratization, Vol. 23, No.7, s. 1148 Taif Anlaşması kabaca; Lübnan’ın siyasi ve sosyal yapısının çeşitliliği göz önüne alınarak mezhep ve dinlere güç dağıtımında denge getirmeyi ve Cumhurbaşkanı’ndaki yürütme gücünü Hükümet’e kaydırmayı gerçekleştirdi. Birçok alt konuda ise yine bu dağılımların eşit yapılmasını amaç edindi. Ve hatta ülkedeki mezhep/dine bağlı sistemin kaldırılması için çalışmalar yapılmasını vaad etmesine rağmen bu konu hiç açılmadı.22 Bahout, J. (2016). “THE UNRAVELING OF LEBANON’S TAIF AGREEMENT: Limits of Sect-Based Power Sharing”. Carnegie Endowment for International Peace. s. 9

 

Taif Anlaşması’nın üzerinden otuz yıl geçti ve bu süreçte Lübnan, birçok badire atlattı. 1990’lı yıllardaki savaş sonrası dönemde ekonomik toparlanma, 2005 ve 2006 yılındaki siyasi suikastler, Sedir Devrimi havası, Şam’ın çekilmesi23 İç savaş döneminde Suriye Ordusu Lübnan’a girmiş ve Hristiyanları desteklemişti ve İsrail ile Hizbullah’ın savaşı24 12 Temmuz 2006 – 14 Ağustos 2006 tarihleri arasında Lübnan’ın güneyindeki savaş ülke insanına siyasetten doğan hayatın zorluğunu dayatıyordu. Dış ülkelerle sorun yaşanmasa dahi partilerin birbirleriyle yaşadıkları siyasi çekişmeler bazı zamanlar silahlı çatışmalara dönüyor ve tıpkı 2008 yılında olduğu gibi Doha Anlaşması ile Hizbullah’a siyasi kanatta güç kazandırıyordu.25 Katar’ın Doha şehrinde Arap Birliği arabulucuğunda 5 gün süren Lübnan’daki taraflar arasındaki barış görüşmelerinde, Hizbullah’ın siyasi olarak Lübnan’da etkin bir güç olmasının yolu açıldı

 

İç savaştan sonra hiç düşmeyen enflasyon, elektrik sorunu, yeni istihdam alanlarının oluşturulmasında eksiklik, üretimin artırılamaması, kamu hizmetlerinin verimsizliği vb. nice sebepler, devletin gerektiği yerde hayata müdahil olmaması Lübnan halkına günlük yaşamda doğrudan olumsuz etki ediyordu. İttifakların yaşadıkları mücadeleler ve güç dengelerinin sürekli değişimi ülkeye yeni hiçbir şey sunmuyordu. Savaş sonrası Lübnan’daki siyasi ortam da çıkılması güç bir labirent halini aldı. Lübnan statükosunu uzun yıllar boyunca korumaya çalışan ve bunun için silahlanan Falanjistler ile sisteme tamamiyle karşı olan önemli sayıdaki Dürzinin desteklediği İlerici Sosyalist Parti, kendilerini aynı siyasi kampın içerisinde buldular. Bir dönem ülkedeki gücü ellerinde bulunduran partiler, zaman içerisinde sisteme muhalif bir hale büründüler. Kuruluşlarının temeli Lübnan’ın eksik bir devlet olmasında yatan Şii partiler ise bir dönem düşman oldukları Özgür Vatansever Partisi (ÖVP) ile ittifak oluşturarak statükonun teminatı haline geldiler. Lübnan’da bir sonraki seçimlere kadar ÖVP ve Hizbullah birlikteliği ellerinde Cumhurbaşkanlığı ve Başbakanlık makamlarını barındırıyor. 

Bu süreçte yönetimin alışagelmiş siyasi partiler ve bir dönemin toprak ağaları arasında el değiştirmesine tepki gösteren genç bir nesil de oluşuyordu. Yaşanan bütün siyasi çekişmelerden uzak, ekonomik ve sosyal sıkıntıların gün geçtikçe arttığı, bölgesel veyahut küresel herhangi bir krizde bu sıkıntıların ülkeyi durma noktasına getirmesine tepki gösterenler gün yüzüne çıkmaya başladı. Lübnan Lirasının yüzde seksen oranında değer kaybetmesi, gıda maddelerine ulaşmadaki sıkıntı, ülkenin kuzeyindeki halkın gittikçe fakirleşmesi, Beyrut’ta artan hırsızlık vakaları ve insanların çaresizliklerinin giderek yayılması halkın tepki göstermelerine yol açtı. Lübnan’a dair bütün tabuları yıkmaya hazır bu genç nüfus, mezhep ve dine dayalı olarak siyasi partilerin mücadelelerle birbirleri arasında köşe kapmaca oynadıkları devlet kurumlarından ayrılmalarını istiyorlar. Ülkedeki sistemin dini ve mezhebi dağılıma göre ve bir partinin çıkarına değil Lübnan ve halka hizmet edecek tarafsız olmasını talep ediyorlar.

 

Arap Baharı boyunca 2015 yılı haricinde pek ortaya çıkmayan bu kitle, 2019 yılının Ekim ayında bir verginin onaylanmasının ardından “devrim” isteğiyle sokağa çıktı. COVID-19 ve Beyrut Limanı’ndaki patlamada hükümetlerin hatası ile sokaklarda Fransa’nın kurduğu bu dini ve mezhepsel sistemin artık bitirilmesini aylar boyunca ısrarla dile getirdiler. Siyasi partiler tarafından desteklenen bir teknokrat hükümetin de başarısız olmasıyla Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, “Büyük Lübnan”ın kuruluşunun yüzüncü yılında ülkede başka bir sistem kurmayı Beyrut sokaklarında dile getirdikten sonra ülkeden ayrıldı. Tarihi olgular arasından sadece Lübnan ile Fransa’nın frankofon ve manda geçmişini çekip çıkaran Macron, başarısız bir devlet olmaya mahkûm olan Lübnan’ın kuruluşundaki Fransız rolünü atlayarak bunu geçmiş hükümetlere yıkmayı tercih etti.

 

Lübnan’ın yüzüncü yılına yaklaşırken, yeni bir Lübnan kurmayı vaat eden Macron’un Beyrut’a dönerken Amerika ve Rusya’nın da yardımını alarak uzun vadede ülkeye yardım etme ihtimali şimdilik belirsizliğini koruyor.

0 Yorum
1 FacebookTwitterWhatsappEmail
Yeni Gönderiler
Eski Gönderiler