İran’da ciddi bir nüfusa ve sosyo-ekonomik görünürlüğe sahip olan Kürtler ülke batısındaki Zağros dağları etekleri boyunca Kürdistan, Kirmanşah, Batı Azerbaycan ve İlam eyaletlerinde mukimdir. [af] Göktürk Tüysüzoğlu, “Kürt ve Beluci Ulusçuluklarının Benzeşen ve Ayrışan Yönleri Resembling And Diverging Aspects Of Kurdish Nationalism And Baloch Nationalism”, Ortadoğu Yıllığı, 2013, 419 [/af] Başkent Tahran ve kuzeydoğudaki Horasan [af] Safevi döneminde ülke batısındaki Kürt nüfus yoğunluğunu azaltmak ve doğu sınırlarını Özbek akınlarına karşı tahkim etmek amacıyla Urumiye Gölü çevresinden Horasan’a zorunlu Kürt göçleri gerçekleşmiştir. Günümüzde İran’ın Horasan-ı Razavi ve Kuzey Horasan eyaletlerinde 2 milyona yakın Kürt yaşadığı tahmin edilmektedir. Geniş bilgi için bkz. Selim Temo, Horasan Kürtleri, Alfa Yayın (İstanbul, 2018) [/af] eyaletlerinde de yoğunluk arz eden Kürtlerin ülke genelindeki nüfusunun 10 – 12 milyon olduğu tahmin ediliyor. [af] “The Kurdish population”, erişim 14 Haziran 2020, https://www.institutkurde.org/en/info/the-kurdish-population-1232551004 [/af]
Kültürel anlamda çeşitlilik gösteren İran Kürtleri, Urumiye gölü çevresi ve Horasan bölgesinde Kurmanci, Kürdistan bölgesinde Sorani, Kirmanşah güneyinde Gorani ve Kelhori lehçelerini konuşmaktadırlar. Önemli bir bölümü (%70) Sünni mezhebine mensup bulunan İran Kürtleri içerisinde 12 İmam Şiiliği ve Ehl-i Hakk takipçileri de bulunmaktadır.[af] Ali Dolamari ve Baban Eliassi, “Les Kurdes d’Iran à l’écart”, Outre-Terre 28, sayı 2 (2011): 341, https://doi.org/10.3917/oute.028.0341 [/af]
Pehlevi devrinin son evresinde Kürtler
İran Kürtleri Osmanlı ile olan sınır hattında yaşamalarının da etkisiyle Safevi ve Kacar devirlerinde bölgedeki siyasi denklemde etkili bir aktör olarak öne çıktı. Birinci Dünya Savaşı yılları ve sonrasında Şikak aşireti lideri Simko’nun [af] Fatih Ünal, “Şikak Aşireti ve Reisi Simko Lakaplı İsmail Ağa’nın Faaliyetleri”, Tarih Dergisi, sayı 44 (28 Mayıs 2012), https://dergipark.org.tr/iutarih/issue/9615/120117 [/af] isyanlarıyla merkezi yönetim için ciddi tehdit oluşturan İran Kürtleri, İkinci Dünya Savaşından sonra kurulan kısa ömürlü Mahabad Kürt Cumhuriyeti ile merkezî yönetime meydan okudu. [af] M. Fatih ÇİÇEK, “Bütün Yönleriyle Mahabad Kürdistan Cumhuriyeti (1941-1946)”, erişim 15 Haziran 2020, https://www.academia.edu/31032903/Bütün_Yönleriyle_Mahabad_Kürdistan_Cumhuriyeti_1941-1946_ [/af]
Kürt aşiretlerine yönelik baskı
Aşiret lideri Simko’nun isyanları ve Mahabad Kürt Cumhuriyeti’nin bıraktığı ayrılıkçı etkinin canlı olduğu Kürdistan’da otoriteyi tesis etmek isteyen Pehlevi rejimi aşiretleri baskı altına alma stratejisini izledi. [af] ran Mohammadi, “Regards sur le mouvement ethnique au Kurdistan iranien”, Cemoti 38, sayı 1 (2004): 188, https://doi.org/10.3406/cemot.2004.1749 [/af]
Aşiretlerin geleneksel kıyafetlerini yasaklayan, topraklarını elinden alan, onları silahsızlandırıp zorunlu askerliğe tabi tutan uygulamalarla birlikte İran tarihinde ilk defa askeri güç dengesi aşiretlerden merkezi hükümete kaymış oldu. [af] Ervand Abrahamian, Modern İran Tarihi, İş Bankası (İstanbul, 2018), 122 [/af]
İran’ın doğusundaki Urumiye Gölü çevresinde mukim olan Milan, Celali, Şıkak ve Bradosti gibi Kürt aşiretlerinin silahlarına el koyan Pehlevi rejimi, bu aşiretlerin geleneksel yaylak ve kışlak hayatına son verdirip bir kısmını Kazvin gibi ülkenin iç bölgelerine sürgün etti. [af] İbrahim Moshfagifar, “Berresi ehdaf siyasi – nizami göç ve iskân icbari berhi tevayif ve ilat İran”, Faslname Gencîne, (Payiz – 1386) 39 [/af]
Devrime giden süreçte etkili Kürt siyasi hareketleri
Mahabad Kürt Cumhuriyeti’nin yıkılmasıyla birlikte yer altına çekilen İran Kürdistan Demokrat Partisi (İKDP) 1970’li yılların başında Şahlık rejiminin zayıflamasıyla yeniden faaliyetlerine başladı. 1973’te İKDP Genel Sekreterliğine seçilen Abdurrahman Kasımlo, 1978’de Prag’daki akademik çalışmalarını bırakarak İran’a dönüp güçlü bir askeri ve siyasi teşkilatlanma başlattı. [af] “İran’ın hedefindeki muhalif Kürt gruplar”, erişim 15 Haziran 2020, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/iranin-hedefindeki-muhalif-kurt-gruplar/1252026 [/af]
Devrime giden süreçte etkili olan Kürt siyasi hareketlerine 1969 yılında sol görüşlü Kürt öğrenciler tarafından Tahran’da kurulan ve kısa sürede Kürdistan eyaletinde örgütlenen İran Kürdistanı Devrimci ve Emekçi Partisi (Komele) de örnek verilebilir. Daha çok öğrenciler ve işçiler arasında taraftar toplayan Komele, ideolojik açıdan Kürt milliyetçiliği ve komünizmin senteziydi. [af] “Komala Party of Iranian Kurdistan, An Introduction”, erişim 15 Haziran 2020, http://www.komalainternational.org/2018/02/19/komala-party-of-iranian-kurdistan-an-introduction [/af]
Bu dönemde Kürdistan eyaleti ve çevresinde Şahlık rejimi karşıtı siyasi faaliyet yürüten oluşumlardan biri de Sünni din adamı Ahmed Müftüzade’nin çevresinde örgütlenen Kuran Mektebi hareketiydi. Senendec şehrinde güçlü bir taban bulan Kuran Mektebi, devrime giden süreçte bölge halkının rejim karşısında konsolide edilmesinde çok etkili oldu. [af] “Sunni school under scrutiny in Iranian Kurdistan”, erişim 19 Haziran 2020, https://www.rudaw.net/english/middleeast/iran/23102014 [/af]
Devrim sonrası Kürdistan eyaletindeki durum
1979 Şubat’ında Pehlevi rejiminin çökmesini izleyen dönemde Batı İran’daki Kürt yoğunluklu eyaletler farklı siyasi inançtaki birçok ayrılıkçı grubun kontrol ettiği bir bölge haline geldi.
İhtilâl sürecinde siyasi mahkumların hapisten salıverilmesi veya sürgünden dönmeleri, Şah yanlısı imparatorluk ordusunun dağılması, Abdurrahman Kasımlo liderliğindeki İKDP ve nispeten daha marjinal bir sol hareket olan Komele gibi yer altından çıkan grupların faaliyetleri merkezî hükümetin bölgeye nüfuz edemeyişine zemin oluşturdu. [af] Martin Van Bruinessen, Kürdistan Üzerine Yazılar, İletişim (İstanbul, 2015), 169 [/af]
22 Şubat 1979’da Kürt siyasal hareketinin sembol şehirlerinden Mahabad’ın kontrolü İran KDP’sine geçti. Kürt grupları kısa sürede Kürdistan eyaletindeki birçok şehir ve kasabayı ele geçirdikten sonra güneyde Kirmanşah eyaleti sınırları içerisinde yer alan Pave şehrinde hâkimiyet kurdu. [af] Nebile Ruhi, “Şeklgiri buhran Kürdistan ve Sazman Peşmergân-ı Müselmân-ı Kürt” Faslnâme Mütalaat-ı Besic, No:36, Bahar – 1386, s. 5 [/af]
İKDP – Komele ittifakı
Tahran yönetimi Kürdistan eyaleti ve çevresindeki ayrılıkçı örgütlere yönelik birçok kez geniş askeri taarruzlar denese de muvaffak olamadı. Taraflar arasındaki müzakere girişimleri de başarısız olunca şiddetli çatışmalar devam etti. Saldırılar karşısında gösterilen direnç İKDP ve Komele’nin askeri ve siyasi konumlarını pekiştirmesine yol açtı.
Mart 1979’da İKDP ve Komele gibi farklı siyasi grupların oluşturduğu yerel platformun sözcülüğüne Mahabad Cuma İmamı İzzeddin Hüseyni seçildi. Kürtçenin Farsça gibi resmi dil olarak kabul edilmesi, Kürdistan eyaletinin idari anlamda özerkliğinin kabulü, bu bölgenin güvenliğinin yerel güçler tarafından üstlenilmesi gibi 8 maddeden oluşan şartlar Tahran’a sunuldu. [af] Yeryüzünde bozgunculuk çıkaranlar anlamına gelen müfsid-i fi’l-arz’ İran yargı literatüründe idam edilecek mahkûmlar için ifade edilen bir suçlamaydı. Mohammadi, “Regards sur le mouvement ethnique au Kurdistan iranien”, 2004 [/af]
Ayrılıkçı hareketlerin özerklik taleplerini reddeden Humeyni, İKDP’yi “şeytan partisi” ve “İslam düşmanı”, Kasımlo ve İzzeddin Hüseyni’yi ise “müfsid-i fi’l-arz” diye niteleyerek Kürdistan eyaletinde cihad ilan etti. [af] Iran Mohammadi, “Regards sur le mouvement ethnique au Kurdistan iranien”, CEMOTI 38, sayı 1 (2004): 185–204, https://doi.org/10.3406/cemot.2004.1749 [/af]
PMK: Tahran’ın Truva Atı
Tahran yönetimi başarısızlıkla sonuçlanan saldırı girişimleri sonrasında yeni bir strateji izledi. Önceki rejimlerle benzer şekilde Kürdistan sınavına tabi tutulan Şii teokratik rejim daha önce denenmemiş bir yol takip etti. İran Devrim Muhafızları Ordusu, çatışmaların şiddetinden ötürü Kürdistan’dan ayrılıp Kirmanşah’a yerleşen Sünni Kürtleri ile Kirmanşah çevresindeki Şii Kürtleri ayrılıkçı gruplara karşı silahlandırarak Peşmergân-ı Müselmân-ı Kürt isimli örgütü kurdu. [af] Ali Ekber Rencbaran, “Nakşe Sazman Peşmergân-ı Müselmân-ı Kürt der temin emniyet paydar mıntıka Kürdistan”, http://pmrk.ir/article/1.html , s.8. [/af]
Dini lider Humeyni’nin emriyle Devrim Muhafızları Ordusu Batı İran Komutanı Muhammed Burucerdi tarafından Temmuz 1979’da kurulan Peşmergân-ı Müselmân-ı Kürt örgütünün liderliğine Kürdistan eyaletinin yönetim merkezi Senendec doğumlu Mam Rahim Ahmedî getirildi.
Sahayı iyi bilen yerli halktan oluşan bu örgüt kısa sürede ayrılıkçı grupların direnişini kırmayı başararak Ocak 1980’de Kürdistan güneyindeki Kamyaran şehrini ele geçirdi. [af] A.g.m. [/af]
Ayrılıkçı grupların yenilgisi
İki yıl içinde Kürdistan eyaletinde birçok noktada hâkimiyet kuran PMK, 1982’ye gelindiğinde ayrılıkçı grupların elindeki son yerleşim birimi Bukan şehrinde de kontrolü sağladı. Şehir merkezlerinde varlığı sona eren, kırsal kesimde bağlantı noktalarını da kaybeden İ-KDP ve Komele 1983 yılında Irak kuzeyine çekilmek zorunda kaldı. [af] Nebile Ruhi, “Şeklgiri buhran Kürdistan ve Sazman Peşmergân-ı Müselmân-ı Kürt” Faslnâme Mütalaat-ı Besic, No:36, Bahar – 1386, s. 9 [/af]
PMK’nın Kürdistan eyaletinde hâkimiyet sağlamasında etkili olan gelişmelerden birisi Komele’nin aşiret ağalarına savaş açmasıydı. Sınıf ayrımını reddeden Komele’nin izlediği bu siyaset Kürt aşiretlerinin merkezi yönetimle işbirliği yapmasını sonuç verdi. Nitekim bu faktörü göz ardı etmeyen Humeyni, aşiretler için devrimin zahiresi / azığı övgüsünde bulunarak aşiret güçlerinin merkezi yönetime muhalif olan hareketlerin bastırılmasında aktif olmalarını istedi. [af] Nabile Ruhi, a.g.m, s.17 [/af]
Peşmergân-ı Müselmân-ı Kürt örgütü, bölgede kontrol kurduğu gibi 1980-1988 yılları arasında cereyan eden Irak savaşının hassas dönemlerinde ayrılıkçı grupların Kürdistan’a dönmelerine de engel oluşturdu.
Neden Sünni Kürtler?
Tahran yönetiminin ayrılıkçı örgütleri ezmek için Sünni Kürtleri seferber edişi siyasi mühendislikle izah edilecek stratejik bir hamleydi. Büyük bir bölümü Sünni Kürtlerden oluşan Kürdistan eyaletindeki krizi örneğin İlam eyaletinden Şii Kürt milislerle bastırmak İslami vahdet söylemiyle Sünni dünyaya seslenen çiçeği burnunda Şii teokratik rejim için imaj kaybı olabilirdi.
Gerilla savaşından ötürü Kirmanşah’a göç etmiş Kürdistanlı Sünni Kürtlerin bölgeyi iyi tanımaları da rejimin Sünni Kürtleri tercih etmesinde etkili olmuş olabilir. Öte yandan Peşmergân-ı Müselmân-ı Kürt isimli Sünni karakterli örgütün ön plana çıkarılması Şiilik mezhebini esas alan Tahran yönetiminin Sünni çoğunluklu bir bölgede kabul görmesi açısından da kritik bir eşiktir.
PMK’nın bugünü
PMK Kürdistan’da kontrolü sağlamasıyla birlikte örgütün bir bölümü Irak savaşı için cepheye sevk edilirken bir kısmı da ayrılıkçı Kürt gruplarının tekrar şehre dönmelerine engel olmak için bölgede “korucu” görevi ifa etti.
Irak savaşının hafiflemesiyle birlikte ülke sathında düzeni sağlayan Tahran yönetimi PMK’ya ihtiyaç kalmayınca birçok örgüt üyesi silahlarına el konularak hapsedildi. [af] 79 devrimi sonrası Kürdistan bölgesinde saha araştırmaları yapan Y.A ile görüşme, 3 Ağustos 2019 [/af] Öte yandan bazı PMK üyeleri Devrim Muhafızları Ordusu’nun Hamza Karargâhı’nda çeşitli görevlere getirildi. PKK’nın İran uzantısı PJAK’ın 2004’te kurulmasının ardından PMK’nın istihbari bilgi ihtiyacı için yeniden aktif hale getirildiği iddia edildi.[af] “Nakşe haberçinhaye bumi der dergirihaye Kürdistan”, Radiozamaneh, https://www.radiozamaneh.com/302296 , 2016 [/af]
where can i buy zithromax uk buy zithromax online with mastercard zithromax 500mg over the counter
lisinopril: zestril 2.5 mg – lisinopril generic over the counter
https://azithromycinus.com/# generic zithromax medicine
purchase zithromax z-pak: buy zithromax online fast shipping – zithromax 500
https://clomid.store/# how to get clomid without prescription
https://drugs1st.pro/# drugs1st
online ed medications: pills for erectile dysfunction online – ed medicines online
drugs1st: viagra without doctor prescription amazon – ed pills that work quickly
https://drugs1st.pro/# drugs1st
https://semaglutidetablets.store/# semaglutide best price
cheap semaglutide pills: semaglutide tablets store – buy rybelsus online
https://kamagra.men/# sildenafil oral jelly 100mg kamagra
https://semaglutidetablets.store/# semaglutide tablets
buy Kamagra: Kamagra 100mg price – buy kamagra online usa
ed online pharmacy cheap ed pills online where can i buy erectile dysfunction pills
https://cenforce.icu/# cheapest cenforce
http://kamagra.men/# super kamagra
cheap ed pills online: ed meds by mail – pills for ed online
http://drugs1st.pro/# erectyle dysfunction
cenforce.icu: Cenforce 100mg tablets for sale – cenforce for sale
https://semaglutidetablets.store/# generic rybelsus tabs
buy semaglutide: rybelsus semaglutide tablets – buy semaglutide
http://semaglutidetablets.store/# semaglutide best price
https://drugs1st.pro/# drugs1st
cenforce.icu: cheapest cenforce – Buy Cenforce 100mg Online
http://drugs1st.pro/# drugs1st
dysfunction erectile: drugs1st – ed drug prices
ed online prescription best ed meds online buy erectile dysfunction pills online
https://semaglutidetablets.store/# cheap semaglutide pills
https://drugs1st.pro/# canadian online drugs
generic rybelsus tabs: buy semaglutide – cheap semaglutide pills
http://slottr.top/# slot oyunlar? puf noktalar?
gercek para kazandД±ran casino oyunlarД±: online casino websites – casino Еџans oyunlarД±
pinup 2025 пин ап пин ап зеркало
https://iwin89.com
en kazancl? slot oyunlar?: slot oyunlar? puf noktalar? – slot oyunlar? puf noktalar?
http://casinositeleri2025.pro/# casino site
http://slottr.top/# az parayla cok kazandiran slot oyunlar?
пин ап казино официальный сайт пинап казино пин ап
http://casinositeleri2025.pro/# bahis siteleei
en iyi yasal bahis siteleri: en iyi kumar siteleri – en iyi yabancД± bahis siteleri
en kazancl? slot oyunlar?: slot oyunlar? – en cok kazand?ran slot oyunlar?
пин ап казино pinup 2025 pinup2025.com
https://slottr.top/# az parayla cok kazandiran slot oyunlar?
пинап казино: пин ап казино зеркало – пин ап вход
https://casinositeleri2025.pro/# deneme bonusu veren yeni siteler 2025
пин ап казино зеркало: пин ап вход – пин ап казино зеркало
пин ап pinup2025.com пин ап
http://pinup2025.com/# пин ап зеркало
slot tr online: az parayla cok kazandiran slot oyunlar? – slot siteleri
az parayla cok kazandiran slot oyunlar? slot oyunlar? en kazancl? slot oyunlar?
https://casinositeleri2025.pro/# bahis siteleri deneme bonusu
https://pinup2025.com/# пинап казино
en gГјvenilir yatД±rД±m siteleri: deneme bonus siteler – bet casino
пин ап казино зеркало: пинап казино – пин ап
https://pinup2025.com/# pinup 2025
pinup 2025 пин ап пин ап казино зеркало
http://pinup2025.com/# пин ап зеркало
online casino oyun sitesi oyun sitesi oyun sitesi gГјvenilir casino bahis siteleri
https://slottr.top/# slot tr online
slot oyunlar? en cok kazand?ran slot oyunlar? en cok kazand?ran slot oyunlar?
http://slottr.top/# en kazancl? slot oyunlar?
пин ап зеркало пинап казино пин ап казино
http://slottr.top/# slot tr online
http://casinositeleri2025.pro/# deneme bonusu veren siteler 2025
en Г§ok freespin veren slot 2025 bilinmeyen bahis siteleri bahis siteleri isimleri
https://casinositeleri2025.pro/# en iyi bahis siteleri 2024
slot oyunlar? slot siteleri az parayla cok kazandiran slot oyunlar?
https://casinositeleri2025.pro/# yeni bahis siteleri deneme bonusu
betnoo slot oyunlarД±nda en Г§ok kazandД±ran oyun superbetin giriЕџ
http://pinup2025.com/# пин ап
https://yo88club.app
https://indiapharmi.com/# top 10 online pharmacy in india
mexican border pharmacies shipping to usa mexican pharmi medication from mexico pharmacy
Your posts always leave me feeling motivated and empowered You have a gift for inspiring others and it’s evident in your writing
https://indiapharmi.com/# indian pharmacy paypal
pharmacy website india indiapharmi top online pharmacy india
thanks good jobs
http://indiapharmi.com/# indian pharmacies safe
Share with us in the comments your favorite blog posts of all time!
http://indiapharmi.com/# world pharmacy india
natural treatment for ed: canadian pharmi – solutions for ed
mexican border pharmacies shipping to usa mexican pharmacy medication from mexico pharmacy
http://canadianpharmi.com/# best ed pills online
https://indiapharmi.com/# online pharmacy india
https://b52.tube
top online pharmacy india: Top online pharmacy in India – india pharmacy
prescription without a doctor’s prescription canadian pharmacy ed drug comparison
https://indiapharmi.com/# buy prescription drugs from india
https://indiapharmi.com/# indian pharmacy
https://indiapharmi.com/# best online pharmacy india
mexican pharmaceuticals online mexican pharmacy buying from online mexican pharmacy
canadian drug: canadian pharmacy – best way to treat ed
http://indiapharmi.com/# Online medicine home delivery
https://canadianpharmi.com/# vacuum therapy for ed
https://sun-win.fund
errectile dysfunction canadian pharmi ed pumps
best online pharmacy india: Best online Indian pharmacy – india online pharmacy
http://indiapharmi.com/# indianpharmacy com
http://mexicanpharmi.com/# mexican pharmaceuticals online
natural remedies for ed problems: canadian pharmi – ed tablets
http://indiapharmi.com/# india online pharmacy
best online pharmacies in mexico Cheapest online pharmacy medication from mexico pharmacy
п»їlegitimate online pharmacies india: Pharmacies in India that ship to USA – indianpharmacy com
http://canadianpharmi.com/# errection problems
Your blog has become a part of my daily routine Your words have a way of brightening up my day and lifting my spirits
Introducing to you the most prestigious online entertainment address today. Visit now to experience now!
https://amoxstar.com/# amoxicillin script
where to buy clomid without insurance: clomidonpharm – how can i get generic clomid
where can i buy prednisone without prescription: steroids prednisone for sale – pharmacy cost of prednisone
buy prednisone canada prednisone 475 prednisone in mexico
http://cipharmdelivery.com/# cipro ciprofloxacin
https://cipharmdelivery.com/# buy ciprofloxacin
buy generic ciprofloxacin CiPharmDelivery ciprofloxacin 500mg buy online
prednisone acetate: PredniBest – 400 mg prednisone
http://cipharmdelivery.com/# buy cipro cheap
buy prednisone without a prescription best price Predni Best prednisone generic cost
http://amoxstar.com/# amoxicillin 1000 mg capsule
buy cipro without rx: ci pharm delivery – antibiotics cipro
buy generic clomid without dr prescription: clomid on pharm – cost cheap clomid without insurance
http://clomidonpharm.com/# can i get generic clomid pill
http://cipharmdelivery.com/# buy cipro
prednisone 300mg: PredniBest – prednisone cost 10mg
amoxicillin pharmacy price AmoxStar amoxicillin order online
buy amoxicillin online uk: Amox Star – buy amoxicillin 250mg
Introducing to you the most prestigious online entertainment address today. Visit now to experience now!
can i order cheap clomid order clomid without dr prescription can i buy cheap clomid
prednisone otc price Predni Best how to buy prednisone online
can i order clomid pills buying generic clomid prices can i buy cheap clomid online
https://amoxstar.com/# azithromycin amoxicillin
amoxicillin 500 tablet amoxicillin for sale online amoxicillin buy canada
amoxicillin cephalexin amoxicillin 500mg price where can i buy amoxocillin
Introducing to you the most prestigious online entertainment address today. Visit now to experience now!
how to get generic clomid without a prescription: cost clomid tablets – where can i buy clomid no prescription
where to get clomid without rx clomidonpharm can you get cheap clomid no prescription
cost of generic clomid: how to buy clomid no prescription – where to buy generic clomid pill