War, Peace & Intel War, Peace & Intel
War, Peace & Intel War, Peace & Intel
Conflict AreasDiplomacy

Rusya’nın Dış Politikadaki Gayrinizami Unsurları: Özel Askeri Şirketler

June 18, 202024 Mins read5.3k Views
Çağatay Cebe
0 Shares
PDF Download

Azerbaycan Türklerinden olan ve Rusya’da ikamet eden Orhan Cemal ile beraberindeki Alexander Rastorguyev ve Kirill Radchenko, Ukrayna’daki Rusya yanlısı ayrılıkçı paralı askerlerin izini sürmek için 2018 yılında Orta Afrika Cumhuriyeti’ne (OAC) seyahat ettiler.[af] “Journalist Claims Killers of Three Russian Reporters in Africa Came from Separatist Donbass Region in Eastern Ukraine.” Meduza, meduza.io/en/news/2019/02/21/journalist-claims-killers-of-three-russian-reporters-in-africa-came-from-separatist-donbass-region-in-eastern-ukraine [/af] Rusya merkezli paralı asker şirket Wagner’in ülkedeki faaliyetlerini araştıran üçlü, 30 Temmuz günü Sibut’ta[af] “Orkhan Dzhemal.” Defending Journalists Worldwide – Committee to Protect Journalists, cpj.org/data/people/orkhan-dzhemal/index.php. [/af] yolları kesilerek öldürüldü.[af] “OSCE Envoy ‘Saddened And Shocked’ By Killing Of Russian Journalists.” RadioFreeEurope/RadioLiberty, 1 Aug. 2018, www.rferl.org/a/osce-saddened-and-shocked-by-killing-of-russian-journalists/29404995.html [/af] Bu cinayetin “hırsızlık” olduğu söylense de cinayeti araştırmak için bölgeye giden Rusya Cumhurbaşkanı Vladimir Putin muhalifi bir araştırma grubu, gazetecilerin OAC Polis Özel Harekat Komiseri Emmanuel Kotofio tarafından takip ettirildiğini ve şoförlerinin de Putin’e oldukça yakın bir isimle bağlantılı olduğunu iddia etti.[af] Luhn, Alec. “Murder of Russian Journalists in Africa Linked to Secretive Mercenary Group They Were Investigating, Reports Claim.” The Telegraph, 10 Jan. 2019, www.telegraph.co.uk/news/2019/01/10/report-links-journalists-murder-africa-russian-mercenaries-investigating1/ [/af] Rusya Dışişleri Bakanlığı’nın konuyla ilgili yaptığı açıklamada “…ülkedeki Rus gazeteci varlığı konusunda bilgilendirilmedik.” denildi.[af] “О гибели российских граждан в Центральноафриканской Республике”. The Ministry of Foreign Affairs of the Russian Federation, 31 July 2018. http://www.mid.ru/ru/foreign_policy/news/-/asset_publisher/cKNonkJE02Bw/content/id/3310573 [/af]

 

Üç gazetecinin OAC’de öldürülmelerine sebep olan Rus özel askeri şirketlerin günümüze değin yaşadıkları süreçler, ülkeyi Rusya için bu denli önemli yapan unsurlar ve en etkin kuruluş olan Wagner’in faaliyetleri, çalışmanın ana konuları oldu.

 

Rus Özel Askeri Şirketleri 

 

Eski Rus askeri personellerinin özel şirketlerde yoğun olarak çalıştırılma fikrinin aslında Güney Afrika Silahlı Kuvvetleri’nden emekli bir subay olan Eeben Barlow’a ait olduğu iddia ediliyor. Kendisine ait “Executive Outcomes” adlı bir özel askeri şirketi de bulunan Barlow’un 2010 yılında St. Petersburg Ekonomi Forumu’nda Rus Genelkurmayı’na özel bir sunum yaptığı ifade ediliyor.[af] “New Report Claims to Describe Inception of Private Military Company Allegedly Controlled by ‘Putin’s Chef’.” Meduza, meduza.io/en/news/2019/01/30/new-report-claims-to-describe-inception-of-private-military-company-allegedly-controlled-by-putin-s-chef [/af] Halihazırda var olan özel askeri şirketlerin, bu sunumdan sonra organize edilerek daha etkin kullanılmaya başlandığı görülebiliyor. 2011 yılında Putin’in Duma Meclisi’ne yasa tasarısını sunması da tam da bu sunumdan sonrası bir döneme denk geliyor. Vladimir Putin’in 2011 yılında özel askeri şirketler için başlattığı çalışma, 2018 yılının ilk aylarında meclise tasarı olarak geldi.[af] Bingham, J. (2018) “Private companies engage in Russia’s nonlinear warfare”. Jane’s Military & Security Assessments Intelligence Centre, s. 1 [/af] Ancak özel askeri şirketler, Rusya’da hala yasadışı olarak kabul ediliyor.[af] “Russian Veterans Appeal To ICC Over Moscow’s Alleged Use Of Mercenaries.” RadioFreeEurope/RadioLiberty, 19 Nov. 2018, www.rferl.org/a/russian-veterans-appeal-to-icc-over-moscow-s-alleged-use-of-mercenaries/29609013.html [/af] Rusya askeri şirketleri aslında 1992 yılındaki Bosna Savaşı’ndan beri de faaliyet gösteriyor.[af] Brown, Daniel. “3 Countries Where Russia’s Shadowy Wagner Group Mercenaries Are Known to Operate.” Business Insider, 27 Apr. 2018, www.businessinsider.com/russia-wagner-group-mercenaries-where-operate-2018-4#the-wagner-group-might-be-operating-in-other-countries-now-or-in-the-future-4 [/af] Bu şirketlerin bazıları da birbiriyle bağlantılı. Örneğin Wagner’in kökenleri 2013 yılından bu yana Suriye’de faaliyet gösteren Moran Güvenlik Grubu’na uzanıyor. Moran ise Hong Kong’da kurulan Slavonic Corpus’a bağlı olarak kuruldu.[af] “The first and last battle of the Slavonic Corps” Rusletter, 7 Nov. 2017, http://rusletter.com/articles/the_first_and_last_battle_of_the_slavonic_corps [/af]

 

Rus özel askeri şirketlerinin aktif olduğu ülkeler

2018 yılında kurulan ve Suriye’de aktif olan başka bir Rus özel paralı şirketi bulunuyor; Shchit. Şirketin ismi 15 Haziran 2019 tarihinde Tvenan doğalgaz sahasında üç paralı askerinin ölümüyle duyuldu. Novaya Gazeta’nın bu şirketten bir asker ile yaptığı görüşme neticesinde şirket karargahının 45. Spetsnaz Hava İndirme Tugayı bünyesinde olduğu düşünülüyor. Keşif ve özel operasyonlar konularında uzman olan bu tugay, Rusya’nın Kubinka bölgesinde yer alıyor. 45. Tugay ayrıca 2014 yılında Kırım’a gerçekleştirilen işgal harekatında yer aldı. Shchit’in de tıpkı Wagner’de olduğu gibi Slavonic Corps ile bağlantılı olduğu düşünülüyor. Ancak diğer Rus özel askeri şirketlerinin aksine bu ekibin batılı tarzda çalıştığı, sayılarının oldukça az olduğu ve çatışma yerine koruma odaklı oldukları ifade ediliyor.[af] “Sukhankin, Sergey. “New Russian PMC Spotted in Syria: Potential Military Links and Implications.” Jamestown, 7 Aug. 2019, jamestown.org/program/new-russian-pmc-spotted-in-syria-potential-military-links-and-implications/ [/af] Sibirya Askeri İstihbarat eski Şefi Tümgeneral Sergey Kançukov, profesyonel düzeyde askeri beceri ve ileri düzeyde ekipmanın birleşimiyle devlete bağlı özel askeri şirketlerin kurulabileceğine değiniyor. Bu düşüncenin altında ise düzenli ordunun aksine paralı askerlerin, hedefe ulaşmak amacıyla herhangi bir aracı seçme konusunda özgür olmaları fikri yatıyor.[af] Sukhankin, S. (2018) “‘Continuing War by Other Means’: The Case of Wagner, Russia’s Premier Private Military Company in the Middle East”. The Jamestown Foundation, s.5 [/af] Tıpkı Amerika’nın Blackwater örneğinde[af] Scahill, Jeremy. “Blackwater’s Black Ops.” The Nation, 29 June 2015, www.thenation.com/article/blackwaters-black-ops/ [/af] olduğu gibi Rusya da hassas olunması gereken ama Kremlin’in parmak izinin olmasını istemediği alanlar için bu seçeneği mübah görüyor.

 

Moskova’nın “askeri diplomasi” strateji zeminindeki amaç; ekonomik çıkar gözetilen ülkedeki hükümet karşıtı unsurlara yönelik aktif mücadele verilmesi.[af] Why Does Russia Want To Sell Arms To The Central African Republic?” OrientalReview.org, 15 Dec. 2017, orientalreview.org/2017/12/15/russia-want-sell-arms-central-african-republic/ [/af] Bu işleyişin mimarı ise Rusya Genelkurmay Başkanı General Valeri Gerasimov. “Gerasimov Doktrini” olarak da bilinen bu program, Amerika’nın savaş yöntemine benzer bir çizgide ancak Rusya’ya özgü bir yaklaşımla sürdürülüyor. Libya’ya yapılan askeri müdahaleden sonra 2013 yılında ortaya çıkan bu fikir, asimetrik savaş unsurlarına yönelmesi gerektiğini savunuyor.[af] Dreyfus, E. (2018) “Private Military Companies in Russia: Not So Quiet on the Eastern Front?” L’Institut de recherche stratégique de l’École militaire, No. 63, s. 8 [/af] Özel askeri şirketler, bulundukları ülkenin silahlı kuvvetlerini eğitmek haricinde operasyonlar düzenleyebiliyorlar. Bu noktada ise bölgede Rusya’nın bir kolu olarak hareket ediyorlar.[af] Spearin C, R. (2018) “Russia’s Military and Security Privatization”. US Army War College Quarterly: Parameters, No. 42 Vol. 2, s.42 [/af] SSCB’nin dağılmasından sonra sınır ötesindeki varlığı son derece azalan Rusya, özel askeri şirketleri kullanarak eskiden etkin olduğu coğrafyalara hızla dönüyor. Ancak bu şirketler Rusya merkezli değiller. Şirketler paravan bir sistem görmesi amacıyla üçüncü dünya ülkelerinde kurulu haldeler. Böylece yaşanabilecek herhangi bir olumsuz durumda Moskova, resmi olarak bu şirketlerin ülkedeki varlıklarını reddederek okların hedefi olmaktan kaçınmayı amaçlıyor.[af] Klein M. (2019) “Private military companies – a growing instrument in Russia’s foreign and security policy toolbox” Hybrid CoE Strategic Analysis Papers, s.4 [/af]

 

Orta Afrika Cumhuriyeti Atmosferi, Rusya Varlığı ve Kaynakları

 

Orta Afrika Cumhuriyeti (OAC), 1960 yılında Fransa’dan bağımsızlığını kazanınca başta elmas ve altın madenleri olmak üzere birçok yeraltı ve üstü kaynağını ihraç etmeye başladı.[af] Matthysen K., Clarkson I. (2013). “Gold and diamondsin the Central African Republic. The country’s mining sector, and related social, economic and environmental issues”, IPIS Research. s. 5 [/af] Diğer Afrika ülkelerinde olduğu gibi bu ülkede de ‘Afrika sadece Afrikalıların değildir’ mottosu rahatlıkla görülebiliyordu. İstikrarlı bir düzen oluşturulmasını sarsacak çeşitli iç ve dış etmenlere sahipti. Devlet otoritesinin eksikliği, ülke içerisinde çeşitli isyancı grupların oluşmasına rahatlıkla zemin hazırladı. “Demokrasi ve Cumhuriyetin Tanzimi İçin Halk Ordusu (Armée Populaire pour la Restauration de la République et la Démocratie), Toplumun Demokratik Güçleri Birliği (Union des Forces Démocratiques pour le Rassemblement), Tanrı’nın Direniş Ordusu (Lord’s Resistance Army), Anti-Balaka Milisleri, Séléka”[af] Dukhan, N. (2017). “Splintered Warfare: Alliances, affiliations, and agendas of armed factions and politico-military groups in the Central African Republic”. The Enough Project. s. 25-26 [/af] gibi gruplar, ülkede yıllardır süren iç çatışmaların ana parçaları olarak yer aldılar. Ülkedeki “Müslüman azınlık, Hıristiyan çoğunluk” temelli yaşanan bir iç savaşın aynı zamanda vazgeçilmez bir parçası da yeraltı kaynakları oldu. Ülkenin çeşitli bölgelerinde faaliyet gösteren bu milis yapılanmalar da varlıklarını koruyabilmek için madenlerden çıkan kaynakları kullanıyorlardı. Müslüman ve Hıristiyan milislerin 2014 yılında ateşkes imzalamaları ve 2016 yılında Cumhurbaşkanlığı seçimi yapılmasıyla ülkedeki iç savaş ortamı görece azaldı.[af] DeWitt J. D., Chirico P. G., Bergstresser S. E. , & Clark I. E. (2018). “The Central African Republic Diamond Database—A Geodatabase of Archival Diamond Occurrences and Areas of Recent Artisanal and Small-Scale Diamond Mining” U.S. Geological Survey. s. 6 [/af] Ancak 2019 yılında Hükümet ve 14 isyancı grup arasında imzalanan barış anlaşması uzmanlara göre bıçak sırtında.[af] “Expert: Armed Groups Risk CAR’s Peace Deal by Violating the Accord They Signed.” Voice of America, www.voanews.com/africa/expert-armed-groups-risk-cars-peace-deal-violating-accord-they-signed [/af]

 

Fransız sömürgesi geçmişine sahip olan ve dini öğeler barındıran bir iç savaş yaşayan OAC’de Rusya varlığının kökenleri Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB) dönemine uzanıyor. Soğuk Savaş döneminde yakın askeri ve diplomatik ilişkilere sahip bu iki ülkenin bağı, 1991 yılında SSCB’nin çöküşüyle zayıfladı.[af] Ross, Aaron. “How Russia Moved into Central Africa.” Reuters, 17 Oct. 2018, www.reuters.com/article/us-africa-russia-insight/how-russia-moved-into-central-africa-idUSKCN1MR0KA [/af] Ancak Rusya, SSCB’nin dış politikasındaki ideoloji eksenli bir yaklaşım yerine yepyeni bir bakış açısıyla OAC’ye geri dönüş sağladı. “Ekonomi temelli, evrenselci ve pragmatist” prensiplere dayanan bu yaklaşımın istendiği gibi gerçekçi ve ideolojiden uzak olması amaçlanıyordu.[af] Fidan H., Aras B. (2010) “The Return of Russia-Africa Relations” Ahmet Yesevi Üniversitesi Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, No: 52, s. 54. [/af] Rusya’nın OAC özelinde ve Afrika genelinde genişleyen etkisi Kremlin’in Afrika Özel Temsilcisi Mikail Margelov’un 2014 yılında gerçekleştirdiği pragmatist diplomatik adımlarla tam da Moskova’nın istediği bir seyre kavuştu.[af] Kalika A. (2019) “Russia’s ‘Great Return’ to Africa?”, Russie.Nei.Visions. No. 114, IFRI, s. 9 [/af] Rusya’nın yeraltı ve üstü kaynaklarıyla zengin olan Afrika ülkelerine bu ilgisi aslında 2015 yılında maruz kaldığı yaptırımlardan ileri geliyor.[af] “Russia and Africa Meet Again.” ISS Africa, 13 Mar. 2018, issafrica.org/iss-today/russia-and-africa-meet-again [/af] 

 

Bu sebeple Rusya petrol, doğalgaz ve nükleer enerji alanında faaliyet gösterebileceği bütün ülkelerde aktif ve yoğun bir diplomasi ağı çalıştırıyor.[af] http://www.nbs.ntu.edu.sg/NewsnEvents/Pages/Inthemedia-Details.aspx?news=2f0e3381-39a8-4c98-92f1-d54e19799c6e [/af] Moskova tıpkı Suriye örneğinde[af] “Russia’s Local and Regional Approach to Syria.” Carnegie Endowment for International Peace, https://carnegieendowment.org/sada/76952 [/af] olduğu gibi OAC’deki isyancı gruplarla iletişime geçerek, lider kadrolarıyla görüşmeler gerçekleştiriyor.[af] Calzoni, Francesco “What Russia Wants from the Central African Republic.” Fair Observer, 29 Oct. 2018, www.fairobserver.com/region/africa/russian-interests-central-african-republic-military-presence-wagner-natural-resources-news-71652 [/af] Moskova’nın özel çalışmaları haricinde ülkede Birleşmiş Milletler (BM) destekli bir askeri birliği de bulunuyor. Bangui bölgesinde konuşlu olan “Çok Boyutlu Birleşik İstikrar Görevi” (MINUSCA) programı kapsamında ülke barışının sağlanması ve yerel kuvvetlere destek verilmesi için resmi olarak diğer Avrupa ülkeleri ile birlikte faaliyet gösteriyor.[af] “Letter dated 23 July 2018 from the Panel of Experts on the Central African Republic extended pursuant to resolution 2399 (2018) addressed to the President of the Security Council”. Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi. https://www.securitycouncilreport.org/atf/cf/%7B65BFCF9B-6D27-4E9C-8CD3-CF6E4FF96FF9%7D/s_2018_729.pdf [/af] Ülkedeki Birleşmiş Milletler varlığından Rusya kadar diğer Avrupa ülkeleri de yararlanıyor diyebiliriz. En azından Moskova’nın ülkedeki nüfuzunu ve faaliyetlerini gözlemlemek amacıyla meşru bir zemin oluşturulduğu ortaya konuluyor.

 

Kremlin’in ‘Yerel’ Stratejisi 

 

Kremlin, ülkedeki Avrupalı devletlerden kendisini daha avantajlı bir konuma getiren bir makamı elinde bulunduruyor; Ulusal Güvenlik Danışmanlığı. Eski bir istihbarat personeli olan Valeri Zaharov, Cumhurbaşkanı Faustin-Archange Touadera’nın 2017 yılında Putin’e gönderdiği yardım isteği ile bu konuma getirildi.[af] “Russia in Africa: Inside a Military Training Centre in CAR.” Al Jazeera, 14 Apr. 2019, www.aljazeera.com/programmes/talktojazeera/inthefield/2019/04/russia-africa-military-training-centre-car-190411152658162.html [/af] Çeçen Savaşı’nda görev yapan Zaharov[af] “THE PROCONSUL.” The Local Africa News, 20 Dec. 2018, www.thelocalafricanews.com/putins-man-in-the-central-african-republic-valery-zakharov/ [/af] ülkedeki Rus varlığının hızla artmasında rol oynuyor. OAC’ye 2013 yılından beri Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi (BMGK) tarafından silah ambargosu uygulanırken[af] “Resolution 2127 (2013) Adopted by the Security Council at its 7072nd meeting, on 5 December 2013”.  Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi, s.10. https://www.undocs.org/S/RES/2127(2013) [/af] Rusya, 2017 yılından itibaren bu ambargodan muaf tutuluyor.[af] Stronski, Paul. “Russia Looks to the Central African Republic to Beef Up Its Arms Sales to Africa.” Carnegie Endowment for International Peace, carnegieendowment.org/2018/01/10/russia-looks-to-central-african-republic-to-beef-up-its-arms-sales-to-africa-pub-75237 [/af] Böylece Rusya “silahlandır, paralı asker gönder, resmi personel ile ülke işleyişine dahil ol”[af] “Russia’s Three-Step Plan for Any Military Intervention.” LobeLog, 12 June 2019, lobelog.com/russias-three-step-plan-for-any-military-intervention/ [/af] yoluyla başka bir ülkede daha yoğun faaliyet gösteriyor. BM’nin bu kararı almasında Rusya’nın ülkedeki askeri ve ekonomik nüfuzu göz önüne alınabilir. Zira ülkedeki iç savaşı durdurmak için çabalayan batılı devletler, bu konuda pek başarılı olamadıkları gerçekliğini fark etmişe benziyorlar. Bu sebeple de yeraltı kaynağıyla zengin bu ülkenin refaha ulaşmasında Moskova’nın önü açılarak istikrara kavuşması istendiği düşünülebilir.

 

Wagner Örneği

 

Kamuoyunda en fazla tanınan ve birçok ülkede faaliyet gösteren Wagner’in ana karargahı ise Rus Genelkurmayı’nın “Ana İstihbarat Direktörlüğü (GRU)” bünyesinde bulunan ve özel kuvvet yapısına sahip olan 10. Spetsnaz Tugayı’nın ikamet ettiği Molkino’da bulunuyor. Şirketin kurucusu ise GRU’ya bağlı 2. Özel Operasyonlar Tugayı, 700. Spetsnaz Özel Operasyonlar Müfrezesi’nden 2013 yılında Yarbay rütbesinde emekli olan Dmitri Utkin.[af] “Fontanka Investigates Russian Mercenaries Dying For Putin In Syria And Ukraine”. The Interpreter. 29 March 2016  www.interpretermag.com/fontanka-investigates-russian-mercenaries-dying-for-putin-in-syria-and-ukraine/ [/af] Ancak şirketin asıl yöneticisi ise “Putin’in Şefi”[af] Myre, Greg. “’Putin’s Chef’ Has His Fingers In Many Pies, Critics Say.” NPR, 30 Jan. 2019, www.npr.org/2019/01/30/685622639/putins-chef-has-his-fingers-in-many-pies-critics-say [/af] olarak bilinen Yevgeni Prigozhin.

Kendisi restoran zincirine sahip olmasına karşın Wagner’in finansörü ve şirketin arkasındaki isim olarak biliniyor.[af] “Putin’s Notorious ‘Chef’ Is Now Meddling Across Africa”. Bloomberg, 20 Nov. 2018 https://www.bloomberg.com/news/features/2018-11-20/putin-chef-yevgeny-prigozhin-is-now-meddling-in-africa [/af] Wagner’in kurucusu ve mali destekçisi olan iki önemli isim de Amerika’nın yaptırımlar listesinde yer alıyorlar. Amerika Hazine Bakanlığı, Aralık 2016’da Yevgeni Prigozin’i[af] “Treasury Sanctions Individuals and Entities In Connection with Russia’s Occupation of Crimea and the Conflict in Ukraine”, U.S. Department of the Treasury. www.treasury.gov/press-center/press-releases/Pages/jl0688.aspx [/af] ve Haziran 2017’de Dmitri Utkin’i[af] “Treasury Designates Individuals and Entities Involved in the Ongoing Conflict in Ukraine”, U.S. Department of the Treasury. www.treasury.gov/press-center/press-releases/Pages/sm0114.aspx [/af] ve “Ukrayna’daki çatışmalara dahil oldukları” gerekçesiyle yaptırım listesine aldı. Concord Management and Consulting, Megalain, Lakhta şirketlerinin sahibi olan Yevgeni Prigozhin, Rus Savunma Bakanlığı ile birden fazla anlaşma imzalamış bir isim.[af] “Kids’ Camp on a Defense Base? How Russian Firms Masked Secret Military Work.” The Moscow Times, 8 Aug. 2019, www.themoscowtimes.com/2019/04/04/kids-camp-on-a-defense-base-how-russian-firms-masked-secret-military-work-a65098 [/af] Ayrıca dünya kamuoyunda Kremlin’in siyasi manevralarının internet üzerinden yapılabilmesi için bazı zamanlar gündeme gelen Rus trolleri olarak anılan ancak “Internet Research Agency” adıyla bilinen şirketin aslında Prigozhin tarafından yürütüldüğü ifade edilenler arasında.[af] “U.S. Disrupted Russian Trolls on Day of November 2018 Election: Washington Post.” The Japan Times, www.japantimes.co.jp/news/2019/02/27/world/crime-legal-world/u-s-disrupted-russian-trolls-day-november-2018-election-washington-post/#.XUxCsSnVKYU [/af]

 

Sahada İlk Ortaya Çıkış: Ukrayna

 

Wagner, Ukrayna’nın doğusundaki ayrılıkçı faaliyetlerini GRU komutası altında gerçekleştiriyordu. 2014 yılı boyunca bölgede yaşanan çatışmalardan sonra hakimiyet sağlayan Rusya, Wagner ile beraber 2015 yılında buradaki askeri şirketlerin varlıklarını kısıtlama yoluna gitti.[af] Reynolds, Nathaniel. “Putin’s Not-So-Secret Mercenaries: Patronage, Geopolitics, and the Wagner Group.” Carnegie Endowment for International Peace, carnegieendowment.org/2019/07/08/putin-s-not-so-secret-mercenaries-patronage-geopolitics-and-wagner-group-pub-79442 [/af] Wagner’in Ukraynalılardan oluşan özel birimine de “Karpaty” deniliyor. Suriye’de de muharip düzeyde bulunan[af] “List of the Karpaty Company Task Force: Who of the Donbas Militants Recruited to the Russian Wagner PMC (PHOTO).” InformNapalm.org, 23 May 2018, informnapalm.org/en/list-of-the-karpaty-company-task-force-who-of-the-donbas-militants-recruited-to-the-russian-wagner-pmc-photo/ [/af] bu birime eğitimin bir Rus yarbay tarafından verildiği söyleniyor. Ukrayna Gizli Servisi, Yarbay Oleg Demyanenko idaresindeki bir Rus askeri birliğinin, Karpaty’ye taktik düzeyde piyade eğitimi, istihkam, top, hava savunma sistemi, tank ve askeri zırhlı araç konularında eğitimler verildiğine dair bilgilere eriştiğini iddia etti.[af] “Russian Military Officers Train the Mercenaries of Wagner PVC, Says SSU.” Security Service of Ukraine, ssu.gov.ua/en/news/2/category/304/view/4759#.dxVUMROj.dpbs [/af]

 

OAC ve Afrika’daki Wagner Varlığı 

 

BM, 2017 yılında Rusya’nın OAC ordusunu eğitmesi için ülkeye 127 paralı asker gönderdiğini açıkladı.[af] “Letter dated 23 July 2018 from the Panel of Experts on the Central African Republic extended pursuant to resolution 2399 (2018) addressed to the President of the Security Council”. Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi. https://www.securitycouncilreport.org/atf/cf/%7B65BFCF9B-6D27-4E9C-8CD3-CF6E4FF96FF9%7D/s_2018_729.pdf [/af] En az 40 Rus Özel Kuvvet operatörüne ek olarak Wagner’e bağlı paralı askerlerin de 2018 yılında OAC’ye gittikleri düşünülüyor.[af] Plichta, Marcel. “Russia Is Back In Africa – and Making Some Very Odd Deals.” Defense One, 22 May 2018, www.defenseone.com/ideas/2018/05/russia-back-africa-and-making-some-very-odd-deals/148371/ [/af]

 

Wagner’in OAC’de bulunmasına dair bir başka kanıt ise bir paralı asker olan Vasili Livanoviç’in eşinin sosyal medya paylaşımı üzerinden ortaya çıktı. 2018 yılının Temmuz ayında OAC’de çekilen fotoğrafların ortaya çıkmasıyla 45. Spetsnaz Hava İndirme Tugayı’nın eski bir operatörü olan ve Wagner bünyesindeki 4. Keşif ve Taaruz Bölüğü’nde görev yapan Vasili Livanoviç’in OAC’nin başkenti Bangui’de olduğu anlaşılıyor.[af] “The Driver-Scout from Wagner PMC in the Central African Republic Can Become a Valuable Witness for the IC of Russia.” InformNapalm, 2 Oct. 2018, informnapalm.org/en/the-driver-scout-from-wagner-pmc-in-the-central-african-republic-can-become-a-valuable-witness-for-the-ic-of-russia/ [/af] Sudan ve OAC’deki maden yataklarının güvenliği için yine Prigozhin’in ismi geçiyor. Lobaye Invest ve Sewa Security isimleriyle bu ülkede, Yevgeni Khodotov gibi başka kişilerin üzerinden iş yapmaya devam ediyor.[af] Marten, K. s. 197 [/af] Orta Afrika Cumhuriyeti Başkan Sözcüsü Yaloke Mokpeme, Rusların ülkelerinde bulunmasıyla ilgili olarak “Yardımımıza Rusya’dan başkası gelmedi. Onların da yardımıyla elmas madenlerimizi koruyabileceğiz.” açıklamasında bulundu. New York Times’ın ulaştığı bilgilere göre Rusya, ticaretin yasal olduğu bölgelerde hükümetle elmas madenleri konusunda anlaşmalar yaparken, yasadışı bölgelerde ise isyancı gruplarla iş birliği içerisinde. Amerikalı yetkililer, OAC’de 400 civarında Rus paralı asker olduğunu tahmin ettiklerini ve bir kısmının asi bölgelerde konuşlu olduklarını dile getiriyorlar. Prigozhin ise Orta Afrika Cumhuriyeti’nde hastaneler, mezbahalar inşa ederken, futbol ve güzellik yarışmalarına sponsor oluyor. Hatta devletin sahip olduğu radyo istasyonundan daha geniş ölçüde yayın yapan bir radyo bile kurdu.[af] https://www.nytimes.com/2019/09/30/world/russia-diamonds-africa-prigozhin.html [/af]

 

 

Ocak 2019 tarihinde Sudan’da Devlet Başkanı Ömer el Beşir karşıtı protestolar başladığı zaman yerel kaynaklar, Wagner’e ait bir askeri kamyonun fotoğraflarını sosyal medyada paylaştılar.[af] Flanagan, Jane. Russian Mercenaries Help Put down Sudan Protests – The Times, 10 Jan 2019  [/af] Kremlin, Rus mühendislerinin 2015 yılında Sudan’da büyük bir altın rezervi bulmasının ardından Moskova’nın Hartum ile ikili ilişkilerin geliştirilmesinin vaktinin geldiğinin farkına vardı.[af] No Chances of Russian Military Base in Sudan, Warsaw Institute, 24 July 2018 [/af] Guardian’ın 2018 yılının son aylarında ulaştığı belgelere göre Wagner’in Afrika’da Fransa ile rekabet halinde olduğu iddia ediliyor. Siyasi ve askeri tahakküm, ekonomik ilişkiler, yerel kuvvetlerin eğitimi konusunda ayrı bir Afrika dosyası olan şirketin, faaliyet listesi gittikçe büyüyor. OAC, Sudan ve Madagaskar ile ilişkilerinin çok iyi olduğu, Libya, Zimbabve ve Güney Afrika ilişkilerin görece iyi olduğu ifade ediliyor. Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Çad ve Zambiya ile ilişkilerin düşük seyirde olduğu ifade edilirken, Ekvator Ginesi, Mali ve Uganda ile de iş yapılmak istendiği aktarılıyor. Etiyopya ise iş birliği yapılabilir kategorisinde hazır bekletiliyor. [af] Harding, Luke and Jason Burke. Leaked Documents Reveal Russian Effort to Exert Influence in Africa. The Guardian, 11 June 2019 [/af]

 

Mozambik hükümetine yardım için Rusya’nın ülkeye paralı asker gönderdiği de iddialar arasında. Hatta 8 Ekim tarihinde ülkede çıkan bir çatışmada Wagner’e bağlı beş paralı askerin bu çatışmada Mozambik askerleriyle birlikte öldükleri iddia ediliyor.[af] https://www.themoscowtimes.com/2019/10/29/5-russian-mercenaries-reportedly-killed-in-mozambique-ambush-a67963 [/af] Amerika’dan Wagner ile ilgili en net açıklama askeri kanattan yapıldı. Senato Silahlı Kuvvetler Komitesi’ne konuşan Afrika Komutanı General Stephen J. Townsend, kendisinin “Suriye’de özellikle Wagner ile bazı tecrübeleri” olduğu ve şirket faaliyetlerinin kendisini “büyük oranda endişelendirdiğini” dile getirdi.[af] Rempfer, Kyle. “Why This US General Says Russian Wagner Mercenaries in Africa ‘Concern Me Greatly’.” Military Times, 5 Apr. 2019, www.militarytimes.com/news/your-military/2019/04/04/why-this-us-general-says-russian-wagner-mercenaries-in-africa-concern-me-greatly/ [/af]

 

Libya’daki Hayalet

 

7 Kasım 2018 tarihinde Moskova’da önemli bir toplantı yapıldı. Bu toplantıda Halife Hafter’in Rus Savunma Bakanı Sergey Şoygu ile görüşmesi asıl konuydu ama bazılarının gözden kaçırmadığı bir ayrıntı daha vardı; Yevgeny Prigozhin. Ortaya çıkan bu görüntünün[af] https://medium.com/dfrlab/putinatwar-prigozhin-meets-libyan-military-officials-608ca4f2b98e [/af] ardından akla gelen yorum elbette Wagner’in Libya’da ortaya çıkacağı oldu. Bu görüşmenin üzerinden aylar geçip, unutulmaya yüz tutmuşken Eylül ayının ilk haftasında Libya’ya ilk Rus paralı asker birliği ulaştı. Hatta bir paralı asker komutanı da Wagner’in Libya’daki çatışmalarda yer aldığını doğruladı.[af] https://www.bloomberg.com/news/articles/2019-09-25/-putin-s-chef-deploys-mercenaries-to-libya-in-latest-adventure [/af] Halife Hafter’in Nisan ayında Trablus’a yönelik gerçekleştirdiği başlattığı askeri operasyona destek olmak amacıyla bölgeye gelen Rus paralı askerlerinin geldikleri ilk zamanlarda doğrudan çatışmalara dahil oldukları ve Eylül ayında da kayıplar verdikleri iddia edildi.[af] https://www.themoscowtimes.com/2019/10/03/dozens-of-russian-mercenaries-killed-in-libya-meduza-a67569 [/af]

 

Libya’daki bütün çatışma ortamına rağmen ülkede günlük 1.3 milyon varil petrol çıkarılıyor. Muammer Kaddafi’nin devrilmesinden sonra kendisiyle yapılan yüksek meblağdaki askeri anlaşmanın da iptal olmasının ardından Rusya, bu sefer Libya’da işlerin kendi isteğine göre gitmesini amaçlıyor. Hatta öyle ki Halife Hafter’e destek olmak amacıyla Rusya, 2015 yılında Mısır’ın batısında bir askeri bile kurdu. Wagner’e bağlı paralı askerlerin Libya’daki varlığıyla alakalı bir Avrupalı güvenlik görevlisi, keskin nişancılar tarafından hedef alınan askerlerin Ukrayna’daki mühimmat ve yaralanmaların uyuştuğunu aktardı.[af] https://www.nytimes.com/2019/11/05/world/middleeast/russia-libya-mercenaries.html [/af]

 

Libya hükümetine bağlı komutanlardan Usame Cuvayli, Rusya’nın çatışmalara dahil olmasının savaş alanını değiştirdiğini ve kendileri için işleri zorlaştırdığını söyledi. Amerika Afrika Komutanlığı Sözcüsü Rebecca Farmer, Wagner dahil olmak üzere Rus askeri şirketlerinin Libya’daki faaliyetlerinden haberdar olduklarını, ülkenin hem doğu hem de batısında operasyonlar gerçekleştirdiklerini açıkladı. Batılı bir yetkili ise cephe hatlarındaki Rus paralı askerlerin arasında keskin nişancı, topçu uzmanların olduğunu, taktiksel becerilerinin göze çarptığını ifade etti. Trablus Hükümeti’ndeki üst düzey bir askeri komutan ise edindikleri istihbarata göre 300 civarında Rus paralı askerin görev yaptığını söyledi. Halife Hafter’in sözcüsü Albay Ahmed el-Masmari, Rus paralı askerlerin sahadaki varlığını reddetti. Ancak Washington Post muhabiri, çatışma sahasında Ruslara ait dokümanlar gördüğünü ve Libyalı savaşçıların video ve fotoğraflarında Rus paralı askerlere dair görüntüler olduğunu aktardı. Rus paralı askerlerin bölgedeki varlığına dair ilginç bir detay ise Libyalı bir doktordan geldi. Trablus’un güneybatısındaki el-Aziziye’de süren çatışmalar neticesinde hastaneye getirilen askerlerin kafalarından ve göğüslerinden vurulduklarını ve geçen çatışmalara nazaran havan atışlarında daha isabet sağlandığını söyledi.[af] https://www.washingtonpost.com/world/arrival-of-russian-mercenaries-adds-deadlier-firepower-modern-tactics-to-libyas-civil-war/2019/11/05/f330820c-fa03-11e9-9534-e0dbcc9f5683_story.html [/af]

 

Suriye İç Savaşı’ndaki Gizli Aktör

 

Wagner’in rolü Ukrayna’nın doğusunda kısıtlanmaya başlayınca asıl kuvvetini aktif bir şekilde etkin kılabileceği yeni bir sahaya yönlendirme durumunda kaldı. Wagner’in Suriye’deki başlıca görevi Şam Yönetimi ve Rusya’ya ait tesislerin korunmasına yardımcı olmaktı. Ancak zaman içerisinde çatışmalara dahil olmaya başladı. Ve Şam Yönetimi’nin 2016 yılının başlarında Palmira’yı alması için düzenlediği operasyona dahil oldu.[af] “Moscow’s Mercenaries in Syria.” War on the Rocks, 5 Apr. 2016, warontherocks.com/2016/04/moscows-mercenaries-in-syria/ [/af]

 

Lazkiye ve Humus bölgelerini merkez olarak belirleyen Wagner’in 2017 yılının başlarında Suriye’de beş bin civarında paralı askeri bulunuyordu.[af] “Mercenaries Killed in Syria Were Part of Russian-Backed Hybrid Force.” Washington Free Beacon, 15 Feb. 2018, freebeacon.com/national-security/mercenaries-killed-in-syria-were-part-of-russian-backed-hybrid-force/ [/af] Wagner’in Suriye’ye gönderdiği paralı askerlere aylık dört bin dolar maaş verdiği, burada öldürülen askerlerin rütbe ve görevlerine göre ailelerine yirmi iki bin ila elli iki bin dolar arasında para verildiği iddia ediliyor.[af] “Relatives Admit Existence of Russia’s ‘Wagner Mercenary Army’ in Syria.” Middle East Monitor, 13 Oct. 2017, www.middleeastmonitor.com/20171013-relatives-admit-existence-of-russias-wagner-mercenary-army-in-syria/ [/af] IŞİD, 2017 yılında esir aldığı iki Rus paralı askerin videosunu yayınladı. İsimlerinin Roman Sergeyevich Zabolotny ve Grigory Tsurkanu olduğunu söyleyen bu askerler, “IŞİD’in eş-Şula kasabası (Deyrizor) yakınlarında düzenlediği pusuda yakalandıklarını” itiraf ettiler. Ancak Rus Savunma Bakanlığı yayınladığı açıklamada askerlerin esir düşmediğini açıkladı. Grigory Tsurkanu’nun kardeşi de aslında ağabeyinin resmi olarak asker olmadığını ama hükümet destekli Wagner’e çalıştığını Radio Svoboda ile yaptığı röportajında dile getirdi.[af] “Russian Captives in Syria Highlight Apparent Involvement of Proxy Forces in Harassing Russian Political Opposition at Home.” San Antonio Express-News, 5 Oct. 2017, www.mysanantonio.com/news/article/Russian-captives-in-Syria-highlight-apparent-12255514.php [/af]

 

Sosyal medyada yayınlanan fotoğraflar haricinde Wagner’in Suriye’de faaliyet gösterdiğinin en büyük kanıtı aslında böylece Kremlin tarafından doğrulanmış oldu.  St. Petersburg merkezli Fontanka adlı haber sitesi, 2015 yılından beri Wagner’in Suriye’ye üç bin civarında Rus paralı askeri savaşmak için gönderdiğini ve yetmiş üçünün bu çatışmalarda öldürüldüğünü aktarıyor. Bu çatışmalarda yaşamını kaybedenlerden birisi de 23 yaşındaki Ivan Slyshkin oldu. Düğün yapabilmek için para biriktiren Slyshkin, 2017 yılının Aralık ayında Suriye’nin güneyindeki Palmira kenti yakınlarında bulunan Şayer petrol sahasındaki çatışmalarda öldürüldü.[af] Vasilyeva, Nataliya. “Thousands of Russian Private Contractors Fighting in Syria.” Associated Press, 12 Dec. 2017, www.apnews.com/7f9e63cb14a54dfa9148b6430d89e873 [/af]

 

Yevgeni Prigozhin’in bağlantılı olduğu başka bir özel askeri şirket daha bulunuyor; Evro Polis. 2016 yılının sonunda bu şirket, Şam Yönetimi ile yaptığı anlaşmada petrol ve doğalgaz sahalarının karşıt unsurlardan alınılması ve müdaafası için bir anlaşma imzaladı. Şam’ın Rusya Büyükelçisi Riad Haddad, Evro Polis başta olmak üzere birçok Rus şirketi ile petrol ve elektrik sektörlerinde anlaşmalar imzaladı ve bu anlaşmalar öncelik olarak kabul edildi.[af] “Russian Mercenary Army Financier Made an Oil Deal with Syria Just before Clash with U.S. Troops.” The Bell, 15 Jan. 2019, thebell.io/en/russian-mercenary-army-financier-made-oil-deal-syria-just-clash-u-s-troops/ [/af]

 

Wagner adının medyada en göze çarpan olaylarından birisi 2018 yılının Şubat ayında Suriye’de yaşandı. O zamana kadar gruba ait paralı askerlerin Palmira başta olmak üzere çeşitli yerlerde fotoğrafları paylaşılıyordu. Açık istihbarat üzerine çalışan oluşumlar ise Wagner’in ülkedeki varlığını bu fotoğraflar üzerinden doğrulamaya ya da faaliyetlerinin hala devam ettiğini aktarmaya uğraşıyorlardı. Göze çarpan bu hadise ise 7 Şubat’ı 8 Şubat’a bağlayan gece yaşandı. YPG/PKK’nın çatı yapısı Suriye Demokratik Güçleri’nin (SDG) Deyrizor’da hakim olduğu petrol sahasına Şam Yönetimi ve müttefik kuvvetleri bir saldırı gerçekleştirdiler. Bu saldırıyı püskürtmek amacıyla Amerika, yoğun bir hava ve topçu desteği vererek, ağır zayiat verilmesine sebep oldu. Gece süren çatışmalarda Wagner’in onlarca askerinin etkisiz hale getirildiği çeşitli kaynaklar tarafından iddia edildi.[af] Hauer, Neil. “Russia’s Mercenary Debacle in Syria.” Foreign Affairs, Foreign Affairs Magazine, 16 Mar. 2018, www.foreignaffairs.com/articles/syria/2018-02-26/russias-mercenary-debacle-syria [/af] 

 

Ancak Der Spiegel, çatışmanın görgü tanıkları, çatışmaya dahil olanlar ve çatışma ile bağlantılı birçok isimle görüştü. Bu görüşmeleri neticesinde Wagner’in aslında çatışmalara aslında dahil olmadığı sonucuna ulaştı. Şam Yönetimi’nin İran tarafından desteklenen 4. Tümeni ile yine Tahran tarafından desteklenen Şii milis grupların, kendileriyle hareket eden yerel aşiretlerle birliklerle Fırat Nehri’ni geçmeye çalıştıkları, iki defa yapılan bu deneme girişiminde Amerika’nın Şam kontrolündeki bölgeye yoğun saldırılar gerçekleştirdiği ve Wagner’in bu bölgede olduğu aktarıldı. Rusya ve Amerika’nın Fırat Nehri’ni “çatışmasızlık sınırı” olarak kabul etmesi sebebiyle iki ülkeye bağlı unsurun bu bölgede birbirlerine karşı sakin kaldıkları ifade ediliyor. Ancak bölgede konuşlu bulunan küçük sayıdaki bir Wagner timinin Amerika’nın gerçekleştirdiği saldırılarda hedef oldukları bildirildi.[af] Reuters, Christoph. “American Fury: The Truth About the Russian Deaths in Syria”. SPIEGEL ONLINE, 2 Mar. 2018, www.spiegel.de/international/world/american-fury-the-truth-about-the-russian-deaths-in-syria-a-1196074.html [/af]

 

Deyrizor’un Suriye’deki konum – Kaynak: Acta Fabula Map

Wagner’in 2017 yılında Suriye’de ilginç bir deneyde bulunduğu iddia edildi. Şirketin çalışanları arasında bulunan Valeri Alemçenko ve Wagner’in güvenlik biriminde görevli Sergey Gubanov liderliğindeki bir grubun Suriye’ye bir psikoptrop madde[af] Psikotrop madde merkezi sinir sisteminde etkisini gösteren ve beynin işlevlerini değiştirerek algıda, ruh hâlinde, bilinçlilikte ve davranışta geçici değişikliklere neden olan kimyasal maddelerdir. [/af] denemek üzere gittiği iddia edildi. Burada ise “Yurich” takma adını kullanan Wagner’in Suriye komutanı ve personelle görüşen grup[af] “Prigozhin’s Men in Syria.” Organized Crime and Corruption Reporting Project, www.occrp.org/en/other-articles/9039-prigozhin-s-men-in-syria [/af], test yapılması gereken IŞİD esiri bulamayınca, Wagner’in eğittiği Şam Yönetimi yanlısı milis yapılanma olan “ISIS Hunters” üzerinde bu maddeyi deneme kararı aldı. Ancak bu denemede milislerden birinin ölümü üzerine ekip polis tarafından tutuklandı. Ancak yapılan sorgulamanın ardından Rusya’ya geri gönderildi.[af] “Putin’s Chef Accused of Assault, Poisoning.” Committee to Investigate Russia, investigaterussia.org/media/2018-10-22/putins-chef-accused-assault-poisoning [/af] Bu iddianın sahibi olan Valeri Alemçenko, gazetecilerle yaptığı görüşmeler ve bu yapılan deneyden bahsettikten sonra kayıplara karıştı.[af] “Russian Paper: Indicted Prigozhin Ordered Beatings, Killing.” Business Insider, 22 Oct. 2018, www.businessinsider.com/ap-russian-paper-indicted-prigozhin-ordered-beatings-killing-2018-10 [/af]

 

The New Yorker’ın Rus özel askeri şirketlerine yakın bir isimden elde ettiği bilgiye göre Rusya Savunma Bakanlığı, Wagner’in Suriye’deki bütün ihtiyaçlarını karşılıyor. Askeri mühimmattan, yemeğe hatta paralı askerlerin Suriye’ye aktarılıp, ülkeden çıkarılmasına kadar her türlü desteği sağlıyor.[af] Yaffa, Joshua. “Putin’s Shadow Army Suffers a Setback in Syria.” The New Yorker, The New Yorker, 17 Feb. 2018, www.newyorker.com/news/news-desk/putins-shadow-army-suffers-a-setback-in-syria [/af]

 

The Bell adlı medya organının Wagner hakkında ulaştığı belgelere göre şirket, 2014 yılından beri Suriye’ye on binden fazla paralı asker gönderdi. 2018 yılı harcamalarının ise 2 Milyar Ruble/30 Milyon Dolar olduğu tahmin ediliyor.[af] “New Report Claims to Describe Inception of Private Military Company Allegedly Controlled by ‘Putin’s Chef’.” Meduza, meduza.io/en/news/2019/01/30/new-report-claims-to-describe-inception-of-private-military-company-allegedly-controlled-by-putin-s-chef [/af]

 

Kremlin, kendisine sadık ve çoktan profesyonelleşme evresine ulaşmış eski askerleri, doğal kaynak bakımından zengin ve gelecek vaad eden ülkelere göndererek nüfuzunu artırmaya çalışıyor. Güvenlik ve bürokrasi alanındaki güçlü kurumların korunma ve eğitim görevlerini üstlenen bu askeri şirketler, Putin ile bağlantılı iş adamlarının bu ülkelerdeki güvenceleri oluyorlar. Maden yatakları, petrol & doğalgaz bölgeleri, devlet binaları gibi bir ülkenin son derece önemli siyasi ve ekonomik bölgelerinde hassas bir konu alan güvenliğin sağlanması, mevcut devlet işleyişinin yakından takip edilebilmesi, hatta kontrol altında tutulabilmesini sağlıyor. Devlet ve hükümet ile bu yakınlığı sağlanmasıyla birlikte ülkenin ekonomik kaynaklarını karşılıklı olarak kullanılabilmesi fırsatına erişebiliyor. Batılı devletlerin aksine sadece diplomatik yollarla ilişkilerde sınırlı kalmayan Kremlin, batıya özgü olan özel askeri şirket kavramını kendi karakterine uygun olarak çok iyi şekilde tasarlamış durumda.

 

Destek verilen ülkeyi sürekli gözetim halinde tutmak ve kilit noktalarda var olabilmek adına işlenen bu sistem tabii ki de Siloviklerin[af] Rusya’daki istihbarat ve askeri kurumlardan emekli olan personele verilen sıfat. bkz. Galeotti, Mark. The West Thinks Putin Is Russia’s Spymaster. But Are the Spies Controlling Him?, The Guardian, 20 June 2019 [/af] yıllarca çalıştıkları devlet kurumları içerisinde öğrenip, icra ettikleri başlıca konular arasında geliyor. Rusya’nın hem devlet hem de özel paralı askerleri ile derine nüfuz ettiği OAC’de Orhan Cemal, Alexander Rastorguyev ve Kirill Radçenko’nun öldürülmesine ilişkin açılan soruşturmada neden sonuç çıkmadığı bu yaşananlar ışığında rahatlıkla görülebilir. Kamerunlu insan hakları savunucusu ve muhabir olan Glory Tiku, “İnsanlar, OAC Silahlı Kuvvetleri askerlerinin sivillere yönelik acımasız olmasından dolayı konuşmaktan korkuyorlar.” [af] Jr., Philip Obaji: Journalists at Risk: Threats, Intimidation, and Worse for Those Investigating Russians’ Murder in Africa. The Daily Beast, 18 Oct 2018 [/af] diyerek Moskova’nın bölgedeki faaliyetleri konusunda ne denli hassas ve perde arkasında kalma isteği için yapabileceklerini ifade ediyor. 

Previous post BAAS'ın Güvenlik Kurumlarında Rusya
0 Shares

Related Articles

Al-Shabaab is 18 years old: six factors behind the Somali militant group’s resilience

Al-Shabaab is 18 years old: six factors behind the Somali militant group’s resilience

August 26, 2024

Turkey reacts to the governorship election in Kirkuk

August 11, 2024
A quick analysis: Israel's decapitation policy and its sub-layers

A quick analysis: Israel’s decapitation policy and its sublayers

August 1, 2024

One Comment

  200. backlinks

    That is a good tip especially to those fresh to the blogosphere. Brief but very accurate information… Thank you for sharing this one. A must read post.

  209. backlinks

    I absolutely love your site.. Very nice colors & theme. Did you develop this site yourself? Please reply back as I’m trying to create my own personal website and would like to find out where you got this from or what the theme is named. Thank you.

  212. black seo links

    I absolutely love your blog.. Excellent colors & theme. Did you make this amazing site yourself? Please reply back as I’m wanting to create my own website and would love to know where you got this from or exactly what the theme is called. Appreciate it!

  221. Snaptik

    Howdy! This blog post couldn’t be written much better! Looking through this article reminds me of my previous roommate! He continually kept talking about this. I most certainly will send this article to him. Fairly certain he’s going to have a very good read. Many thanks for sharing!

  237. telegram @seo_anomaly

    The next time I read a blog, I hope that it doesn’t fail me just as much as this particular one. After all, Yes, it was my choice to read through, nonetheless I actually believed you would have something useful to say. All I hear is a bunch of whining about something you could possibly fix if you were not too busy seeking attention.

  246. seo backlinks

    This is a good tip especially to those new to the blogosphere. Brief but very precise information… Many thanks for sharing this one. A must read article.

  263. instagram takipçi satın al

    An interesting discussion is worth comment. There’s no doubt that that you should publish more on this topic, it may not be a taboo matter but usually people don’t speak about these topics. To the next! Kind regards.

  266. http://accountlearning.com/

    Hello there, I do think your web site might be having browser compatibility problems. When I take a look at your site in Safari, it looks fine however, when opening in IE, it’s got some overlapping issues. I simply wanted to give you a quick heads up! Other than that, fantastic website.

  270. Empty anchor

    I’m impressed, I have to admit. Rarely do I encounter a blog that’s both educative and entertaining, and let me tell you, you’ve hit the nail on the head. The issue is an issue that too few people are speaking intelligently about. Now i’m very happy I stumbled across this during my hunt for something concerning this.

  272. zambianwatchdog

    Can I just say what a relief to discover somebody that really knows what they are talking about over the internet. You certainly know how to bring an issue to light and make it important. A lot more people must check this out and understand this side of the story. It’s surprising you are not more popular because you most certainly have the gift.

  276. New Mexico Economic Development Department

    An impressive share! I’ve just forwarded this onto a friend who was conducting a little homework on this. And he in fact ordered me dinner simply because I stumbled upon it for him… lol. So allow me to reword this…. Thank YOU for the meal!! But yeah, thanx for spending time to talk about this matter here on your web site.

  287. software for mass backlinking

    I’m impressed, I must say. Seldom do I encounter a blog that’s equally educative and engaging, and without a doubt, you’ve hit the nail on the head. The issue is an issue that too few people are speaking intelligently about. Now i’m very happy I stumbled across this in my hunt for something regarding this.

  297. software to create seo links for gambling

    Having read this I believed it was extremely enlightening. I appreciate you finding the time and energy to put this short article together. I once again find myself personally spending a significant amount of time both reading and leaving comments. But so what, it was still worth it.

  300. seo backlinks

    Having read this I thought it was very enlightening. I appreciate you taking the time and effort to put this article together. I once again find myself spending way too much time both reading and posting comments. But so what, it was still worthwhile.

  303. Beatris Daponte

    Good day! I just would like to give you a huge thumbs up for your excellent info you have right here on this post. I’ll be returning to your blog for more soon.

  308. seo telegram

    I have to thank you for the efforts you have put in penning this blog. I’m hoping to check out the same high-grade blog posts by you later on as well. In fact, your creative writing abilities has motivated me to get my very own blog now 😉

  341. how to schedule a reddit post

    I blog frequently and I truly appreciate your information. Your article has truly peaked my interest. I will take a note of your website and keep checking for new information about once a week. I subscribed to your Feed too.

  347. www.ecrypto1.com

    Having read this I believed it was very informative. I appreciate you taking the time and energy to put this content together. I once again find myself personally spending way too much time both reading and commenting. But so what, it was still worthwhile.

  353. Empty anchor

    An interesting discussion is definitely worth comment. I think that you need to write more on this subject, it may not be a taboo matter but usually people do not discuss such subjects. To the next! Best wishes!

  357. health supplements

    The very next time I read a blog, I hope that it doesn’t fail me as much as this particular one. I mean, Yes, it was my choice to read, nonetheless I actually thought you’d have something useful to say. All I hear is a bunch of moaning about something that you could possibly fix if you were not too busy seeking attention.

  366. full guide

    Right here is the perfect webpage for anybody who wishes to understand this topic. You understand a whole lot its almost tough to argue with you (not that I actually will need to…HaHa). You certainly put a brand new spin on a topic that has been discussed for many years. Wonderful stuff, just great.

  378. see this page

    Howdy! This blog post couldn’t be written any better! Looking at this article reminds me of my previous roommate! He constantly kept talking about this. I most certainly will forward this information to him. Pretty sure he will have a great read. Many thanks for sharing!

  387. Gi8

    Spot on with this write-up, I really believe that this site needs much more attention. I’ll probably be returning to read more, thanks for the information.

  406. Guardian

    After I initially commented I appear to have clicked the -Notify me when new comments are added- checkbox and now whenever a comment is added I get four emails with the exact same comment. There has to be a way you can remove me from that service? Thank you.

  413. CROSS-LINKS

    After looking at a few of the blog articles on your web page, I truly like your way of writing a blog. I bookmarked it to my bookmark site list and will be checking back soon. Take a look at my website too and tell me your opinion.

  415. vnsi4hcom

    Excellent blog you’ve got here.. It’s difficult to find high quality writing like yours these days. I truly appreciate individuals like you! Take care!!

  416. New88

    After looking into a handful of the blog posts on your blog, I honestly like your technique of blogging. I saved it to my bookmark site list and will be checking back in the near future. Please visit my website as well and let me know your opinion.

  417. bet88

    Howdy! This post could not be written much better! Looking at this article reminds me of my previous roommate! He continually kept talking about this. I am going to send this article to him. Pretty sure he’ll have a good read. I appreciate you for sharing!

  418. Bắn Cá Đổi Thưởng

    Hi, I do think this is an excellent website. I stumbledupon it 😉 I will revisit yet again since i have saved as a favorite it. Money and freedom is the best way to change, may you be rich and continue to help others.

  419. Pulsuz elan yerləşdir

    I absolutely love your site.. Great colors & theme. Did you build this site yourself? Please reply back as I’m looking to create my very own site and would love to find out where you got this from or what the theme is named. Many thanks!

  421. ニードル脱毛

    Hello there! I could have sworn I’ve been to this blog before but after going through a few of the articles I realized it’s new to me. Regardless, I’m certainly delighted I found it and I’ll be bookmarking it and checking back frequently.

  435. Gaetano Pesce

    Hi there! This article could not be written much better! Going through this article reminds me of my previous roommate! He constantly kept preaching about this. I’ll send this post to him. Fairly certain he’s going to have a very good read. Many thanks for sharing!

  436. nagano tonic

    You’re so interesting! I don’t think I’ve read anything like that before. So nice to discover somebody with original thoughts on this topic. Really.. thanks for starting this up. This site is something that’s needed on the internet, someone with a little originality.

  438. BACKLINKS

    I’m impressed, I have to admit. Rarely do I come across a blog that’s both equally educative and engaging, and let me tell you, you’ve hit the nail on the head. The problem is something not enough people are speaking intelligently about. I am very happy I stumbled across this in my search for something regarding this.

  442. District of Columbia State Athletic Association

    I’m impressed, I have to admit. Rarely do I encounter a blog that’s both equally educative and amusing, and let me tell you, you have hit the nail on the head. The issue is something that not enough people are speaking intelligently about. I am very happy I found this in my search for something regarding this.

  448. DCSAA website

    The very next time I read a blog, I hope that it does not disappoint me as much as this one. After all, I know it was my choice to read through, but I truly thought you would probably have something useful to talk about. All I hear is a bunch of complaining about something that you can fix if you weren’t too busy searching for attention.

  453. software f

    Aw, this was an extremely nice post. Taking the time and actual effort to generate a great article… but what can I say… I put things off a lot and don’t manage to get nearly anything done.

  458. cellucare

    I blog quite often and I truly appreciate your content. This great article has truly peaked my interest. I am going to book mark your website and keep checking for new information about once a week. I subscribed to your RSS feed too.

  468. Hiếp dâm bà già

    sex nhật hiếp dâm trẻ em ấu dâm buôn bán vũ khí ma túy bán súng sextoy chơi đĩ sex bạo lực sex học đường tội phạm tình dục chơi les đĩ đực người mẫu bán dâm

  488. snaptiktok

    This is a very good tip especially to those new to the blogosphere. Simple but very precise information… Many thanks for sharing this one. A must read post!

  523. lice mamas

    Oh my goodness! Impressive article dude! Thank you so much, However I am going through troubles with your RSS. I don’t understand the reason why I cannot subscribe to it. Is there anybody having identical RSS problems? Anyone who knows the answer can you kindly respond? Thanks.

  527. thesolderdr

    Hi, I do think this is an excellent website. I stumbledupon it 😉 I will return once again since I book marked it. Money and freedom is the best way to change, may you be rich and continue to guide others.

  629. Veterans Dependents Benefits

    I blog frequently and I really thank you for your information. This great article has truly peaked my interest. I’m going to bookmark your blog and keep checking for new information about once a week. I subscribed to your RSS feed as well.

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *