War, Peace & Intel War, Peace & Intel
War, Peace & Intel War, Peace & Intel
Middle East

Kırk yılın ardından İran’da Sünniler

June 21, 202017 Mins read1.5k Views

Warning: Attempt to read property "post_excerpt" on null in /var/www/vhosts/actafabula.net/httpdocs/wp-content/themes/shareblock/inc/misc/single-header-1.php on line 119
Adem Yılmaz
0 Shares

 

Şahlık monarşisinin yıkıldığı 1979 yılındaki devrim, İran’daki bütün sınıflara özgürlük vaat ediyordu. İran’daki bütün etnik gruplar ve itikadî oluşumlara faaliyetlerinde serbest olacaktı. Şah Muhammed Rıza Pehlevi’nin ailesiyle birlikte İran’ı terk ettiği 16 Ocak 1979’da, Kayhan gazetesinin manşeti şu şekilde idi: “Şah gitti, İmam Humeyni: Marksistler düşüncelerini ifade etmekte serbestler.”

 

Devrim, İran’da Şahlık rejimine karşı mücadele eden tüm siyasi gruplarda olduğu gibi birçok İslam ülkesinde de heyecanla karşılanmıştı. Humeyni’nin İran’a dönüşünde coşkulu kalabalıkların attığı “La Şiiyye / La Sunniyye, Vahdet-i İslamiyye” (Şiilik -Sünnilik yok; İslami vahdet/ birlik!) sloganları Müslümanların ittihadı için ümit vericiydi.

 

Devrime öncülük eden Humeyni’nin İslam dünyasına hitaben gerçekleştirdiği vahdet konulu çağrılar İran’daki Sünnileri cezbetmekteydi. İran’da Şiiler gibi Sünniler de devrime giden yolda mücadele etmiş, bedel ödemişlerdi. Devrimin üzerinden henüz bir ay dahi geçmemişken Haşimi Rafsancani, Ayetullah Talagani, Ayetullah Beheşti ve Beni Sadr gibi devrimin öncesi ve sonrasının etkili ve nispeten ılımlı simalarının yer aldığı heyet, yoğun Sünni nüfusun bulunduğu Kürdistan eyaletinin yönetim merkezi Senendec’e ‘hüsn-ü niyet’ ismi verilen ziyaret gerçekleştirmişti.

 

Heyetin Senendec’te konuşma gerçekleştirecekleri camiye girdikleri an coşkulu kalabalık “Salli ala Muhammed, Humeyni u Kak Ahmed” sloganları atıyordu. İran’ın Kürdistan eyaletinde Sünniler için rehber olarak kabul edilen, bölgedeki Sünnilere kadılık ve müftülük yapan ailenin üyesi Ahmed Müftüzade’nin ismi Humeyni ile birlikte anılıyor, birlik mesajları veriliyordu.

 

Kürdistan eyaletine gerçekleşen hüsn-ü niyet ziyaretinde konuşan Ayetullah Beheşti, bölge halkına devrim için verdikleri mücadele için teşekkür ettikten sonra İslam Cumhuriyeti’nin anayasasında diğer etnik ve akidevi grupların haklarının korunacağını taahhüt ederek Sünni ve Şii mezhebine mensup Müslümanların tefrikadan uzak bir şekilde kardeş kalacağını söylüyordu.[af] Kürdistan eyaletinin yönetim merkezi Senendec’e gerçekleşen hüsn-ü niyet isimli ziyaretin bir bölümünü izlemek için bknz: https://www.youtube.com/watch?v=inXiBaNeRVo [/af]

 

Sünni toplumun devrime verdiği destek sadece Kürdistan eyaleti ile sınırlı değildi. Sünni nüfusun yoğun yaşadığı bir diğer eyalet Sistan ve Belucistan da diğer bölgeler gibi devrim için bedel ödemişti. Humeyni sonrası lider olan Ali Hamaney’in verdiği bilgiler bunu doğrular nitelikte. Şahlık döneminde İran’ın güneydoğusundaki Sistan ve Belucistan eyaletinin İranşehr isimli ilçesine sürgün edilen Hamaney, ehl-i sünnet yöre halkının devrime verdiği desteği sitayişle anlatarak “İranşehr, ömrümün en değerli hatırasıdır” demiştir. [af] Vefadari merdom İranşehr be nizam ve rehberi ez iftiharate mühim Sistan ve Belucistanest”, http://www.irna.ir/sb/fa/News/82473534 [/af]

 

Ümit ve heyecanla devrime verilen destek sonrası Sünni toplumun yeni rejimden beklentileri vardı. Fakat devrimin ilerleyen yıllarında ehl-i sünnet mensuplarının hak ve hürriyetlerine yönelik somut bir adımın atılamaması düş kırıklığına sebep oldu. Bununla birlikte Ahmed Müftüzade başta olmak üzere bazı din adamlarına yönelik hapis ve kısıtlamalar Sünni cenahta tepkiyle karşılandı.

 

Devrimin Kum merkezli Şii ideologlarının aksine diğer sınıflarla diyalog kurma taraftarı olan Talagani, Beheşti gibi isimlerin vefatı, Munteziri’nin etkinliğini yitirmesi, Halhali gibi radikal isimlerin öne çıkması da değişim ümitlerini bitirmekte idi.

 

Humeyni’nin, devrimin üzerinden henüz 6 ay geçmişken gerçekleştirdiği konuşmada “Yek hizb ve an fakat Hizbullah / Tek parti, o da Hizbullah” söylemi, devrimin başlangıcında “ümmet” söylemi ile heyecanlanan Sünnileri ya da sosyal adalet ve fikir özgürlüğü vaatleri ile ümitlenen diğer grupları hayal kırıklığına uğratan çıkışlardan biriydi. [af] Humeyni’nin söz konusu konuşması için bakınız: https://www.youtube.com/watch?v=7LmmJEP17uE [/af]

 

Anayasada Şiiler ile eşit haklara sahip olmadıklarını, mezhepsel ayrımcılığa uğradıklarını iddia eden bazı Sünniler, devrim sonrası kurulan yeni devleti ‘Şii Cumhuriyeti’ olarak isimlendirmeye başlamıştı.

 

İran’da Şubat 2019 itibariyle devrimin 40. yıldönümü kutlandı. Ancak Sünni toplumun birtakım sorunları devam ediyor. Bu yazıda birkaç alt başlık halinde İran’daki Sünni toplumun karşılaştıkları temel problemlerden örnekler verilecektir. İran’daki Sünni toplumun hak ve hürriyetleri, İslam dünyasına vahdet ve kardeşlik çağrılarında bulunarak 1979 devriminin diğer ülkeler için de rol model olduğunu savunan İranlı yöneticiler için en büyük samimiyet sınavı olarak duruyor.

 

Sünnilerin siyasetin devlet kurumlarında hak ve istihdamı sorunu

 

İran İslam Cumhuriyeti’nde 3 Aralık 1979 tarihindeki referandumla kabul edilen Anayasa’nın 12. maddesine göre “İran’ın resmî dini İslam ve resmî mezhebi Caferilik (İsnâaşerîyye) mezhebidir ve bu madde değiştirilemez ve değiştirilmesi dahi teklif edilemez.” [af] Hasan Onat, “İran İslam Devrimi ve Şiîlik”, Mezhep Araştırmaları Dergisi, Güz 2013, s. 224 [/af]

 

Ayrıca İran Anayasası’na göre cumhurbaşkanlığı adaylığı sadece Şii mezhebine mensup olanlara tanınmış bir haktır. Sünni bir İran vatandaşı, cumhurbaşkanı olma hakkına sahip değildir. [af] Ruesaye cumhuriye İran, çera hemişe yek Şii?”, https://www.dw.com/fa-ir/%D8%B1%D9%88%D8%B3%D8%A7%DB%8C-%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%DA%86%D8%B1%D8%A7-%D9%87%D9%85%DB%8C%D8%B4%D9%87-%DB%8C%DA%A9-%D8%B4%DB%8C%D8%B9%D9%87/a-38489286 [/af] İran Sünnilerine istihdam kısıtlaması siyasi alanda pik noktası cumhurbaşkanlığı ile sınırlı değil. 40 yıllık İran İslam Cumhuriyeti siyasi tarihinde henüz ehl-i sünnet mezhebine mensup bir bakan ve vali atanmış değil.

 

İran’ın Batı Azerbaycan eyaletine bağlı Piranşehr isimli kentin eski milletvekili Hasıl Dese, İran İçişleri Bakanıyla gerçekleştirdiği görüşmesinde ehl-i sünnet bir vali atanması için ricada bulunduğunu, “Ehl-i sünnet valisi atayamayız, buna izin verilmiyor.” cevabını aldığını iddia etmiştir. [af] “Mucaz buden ya nebuden intihab istandar ehli sünnet der iran”  https://www.radiofarda.com/a/iranian-sunni-governers-forbidden/28786496.html [/af]

 

Öte yandan, İran Meclisi Ehli Sünnet Fraksiyonu Başkanı Celil Rahimi, Mayıs 2018’de yaptığı açıklamada, istihdam edilme konusunda Sünnilerin mezhepleri sebebiyle liyakat esasına riayet edilmeden pozisyonlarını kaybettiklerine değinerek, “Ülkenin cumhurbaşkanlığı makamımda oturan kişinin anayasa gereği Şii olması dışında diğer makamlar için böyle bir hüküm yok, devletin yönetim kademelerinde Sünnilerin de istihdam edilmesi gerekiyor.” ifadelerini kullanmıştı. [af] “İran’daki Sünniler hükümete küskün” https://www.aa.com.tr/tr/dunya/irandaki-sunniler-hukumete-kuskun/1133366 [/af]

 

İran’ın en etkili Sünni din adamlarından Mevlevi Abdülhamid İsmailzehi, devletin yönetim kademelerinde Sünnilerin de istihdam edilmesi hususunda devrim lideri Hamaney ve Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani’ye birçok kez çağrıda bulunmuştu. Yapılan çağrıların neticesiz kalması üzerine, Mevlevi Abdülhamid, Irak’taki en önemli Şii lider Ayetullah Sistani’ye mektup yazdı. Mektubunda mezhebi ayrımcılık ve eşitsizliklerden de şikâyet eden Mevlevi Abdülhamid, Sünni toplumun haklarının verilmesi için Sistani’den İranlı yetkililerle arabuluculuk yapmasını istemişti. [af] “Delalethaye name Mevlevi Abdulhamid be Ayetullah Sistani” http://www.bbc.com/persian/blog-viewpoints-44980593 [/af]

 

Mevlevi Abdülhamid’in Ayetullah Sistani’ye arabuluculuk için çağrıda bulunması İranlı yetkililerin kayıtsızlığına bir tepki anlamına gelmekte. Şiiliğin Kum havzasında otorite olarak kabul edilen Ayetullah Hamaney’den cevap alamayan Mevlevi Abdülhamid’in diğer Şii ilim havzası Necef’teki otorite Sistani’ye seslenmesiyle bir türlü çözüme kavuşamayan iç meseleyi Kum-Necef rekabet ajandasına götürmeyi amaçladığı da düşünülebilir.

 

Mevlevi Abdülhamid, Etemad gazetesine verdiği özel mülakatta, vali ve bakan derecesinde değil sıradan iş alımlarında dahi Sünni vatandaşların haksızlığa uğradığını şu şekilde açıklamakta: “Sistan ve Belucistan eyaletindeki halkın yüzde 75’i ehl-i sünnet olmasına rağmen 300 personelin istihdam edildiği bir devlet kurumunda sadece 18 ehl-i sünnet mensubu çalıştırılıyor. Eğer ehl-i sünnet mensubu birinin liyakati yoksa işe almasınlar fakat liyakat sahibi olan da mezhebi ve itikadı sebebiyle mahrum edilmesin.” [af] “İran’da Sünnilere ayrımcılık eleştirisi” https://www.aa.com.tr/tr/dunya/iranda-sunnilere-ayrimcilik-elestirisi-/1210112 [/af]

 

Sünni yoğunluklu bölgelerde kamu yatırımları

 

İran idari olarak 31 eyalete ayrılmıştır. Sünni toplum 31 eyalet içinde Sistan ve Belucistan ile Kürdistan başta olmak üzere Kirmanşah, Hürmüzgan, Gülistan, Batı Azerbaycan, Horasan Razavi ve Güney Horasan gibi eyaletlerde yoğunluk göstermektedir.

 

Dönemin İran Milli Eğitim Bakanı Ali Asgar Fani’nin 2016 yılında yaptığı açıklamaya göre, eğitim koşulları bakımından İran’ın en yoksun eyaletinin Sistan ve Belucistan olduğu tespit edilmiş, bunu Hürmüzgan ve Batı Azerbaycan eyaletleri izlemiştir. [af] Se istan daraye mahrumterin şahıshaye nizam amuzeşi”, https://www.isna.ir/news/95012006864/3-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%AD%D8%B1%D9%88%D9%85-%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%B4%D8%A7%D8%AE%D8%B5-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85-%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%D8%B4%DB%8C [/af]

 

Tahran Şehid Beheşti Üniversitesi’nin 2013 yılında yaptığı araştırmaya göre, İran’da sağlık alanında en geri kalmış eyaletlerinin sırasıyla Hürmüzgan, Sistan ve Belucistan ile Batı Azerbaycan’ın olduğu açıklanmıştır. [af] “Hürmüzgan mahrumterin istan der şahıshaye behdaşti” https://iranwire.com/fa/news/kohgiluyeh-and-boyer-ahmad/10655 [/af]  İran Sağlık Bakanı Hasan Gazizade Haşimi, 2018 yılında yaptığı açıklamada, İran’ın nüfusa oranla hastane sayısı bakımından en geri kalmış eyaletinin Sistan ve Belucistan olduğunu belirterek, “Beluç kardeşlerimizin çevre eyaletlere giderek tedavi görmeleri bizim için bir utançtır.” İfadelerini kullanmıştı. [af] “Sistan ve Belucistan mahrumterin istan ez nezer tedad teht bimaristani est” https://www.tasnimnews.com/fa/news/1397/10/03/1906457/%D9%88%D8%B2%DB%8C%D8%B1-%D8%A8%D9%87%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%B2%D8%A7%D9%87%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%AD%D8%B1%D9%88%D9%85-%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B2-%D9%86%D8%B8%D8%B1-%D8%AA%D8%B9%D8%AF%D8%A7%D8%AF-%D8%AA%D8%AE%D8%AA-%D8%A8%DB%8C%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%AA [/af]

 

İran resmi haber ajansı IRNA’ya göre, İran’da enflasyon ve ürün fiyat farkının en yüksek olduğu eyalet Sistan ve Belucistan olarak açıklandı. Enflasyon yüksekliği konusunda bu eyaleti Kürdistan, İlam ve Loristan takip ediyor.[af] “Bare sengin teorem ber duş istanhaye mahrum”,  http://www.irna.ir/fa/News/83106248 [/af] İran İletişim ve Bilgi Teknolojileri Bakanlığı’nın Stratejik Planlama biriminin verdiği bilgiye göre, iletişim ve bilgi teknolojisi alanında en geri kalmış eyaletin Sistan ve Belucistan olduğu duyuruldu. İletişim teknolojisinde geri kalmışlık sıralamasında bu eyaleti Kürdistan, Güney Horasan ve Kerman eyaletleri takip ediyor.[af] “Sistan ve Belucistan mahrumterin istan der fenaveri etteleat” https://www.radiozamaneh.com/258525 [/af]

 

İran İçişleri Bakanı Abdülrıza Rahmani Fazli’nin 2017 yılında verdiği bilgilere göre İran’da işsizlik oranının en yüksek olduğu eyaletin Sistan ve Belucistan olduğunu, bu eyaleti Huzistan ve Kirmanşah’ın izlediğini duyurmuştu.[af] “Kodam istanhaye İran 60 der sed merdomeş bikar hestend” https://www.tabnak.ir/fa/news/735251/%DA%A9%D8%AF%D8%A7%D9%85-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-60-%D8%AF%D8%B1%D8%B5%D8%AF-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85%D8%B4-%D8%A8%DB%8C%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D9%87%D8%B3%D8%AA%D9%86%D8%AF [/af]

 

İran resmi makamlarının verdiği bu tür bilgiler Sistan ve Belucistan, Kürdistan, Hürmüzgan ve Batı Azerbaycan gibi eyaletlerin sağlıktan eğitime birçok alanda ihmal edildiğini gösteriyor. Yukarıda verilen örneklerde olduğu gibi Sünni yoğunluklu eyaletler yaşanabilirlik açısından refah seviyesinin en düşük olduğu yerleşim bölgelerinin başında geliyor. Bununla birlikte Şii nüfusun yoğunluk arz ettiği Huzistan ve Kerman eyaletleri de çevresel ve ekonomik sorunlarla boğuşmakta.

 

Tahran’da Sünni mescidi konusu

 

İran’ın Mehr haber ajansının 2016 yılında yaptığı habere göre, hali hazırda İran’da 72 bin cami bulunuyor. Verilen istatistiğe göre İran’da her bin kişiye bir cami düşmekte. Yapılan araştırmaya göre, nüfusa oranla en az cami başkent Tahran’da iken en çok cami ise Kürdistan eyaletinin yönetim merkezi Senendec’te bulunuyor. Mehr haber ajansı, İran’daki 72 bin cami içerisinde Sünnilere ait cami sayısının ise 10 bin olduğunu, ülkedeki her 500 Sünni’ye bir cami düştüğünü belirtti.[af] “Sehme du beraberi ehli sünnet ez mesacid İran” https://www.mehrnews.com/news/3745366/%D8%B3%D9%87%D9%85-%D8%AF%D9%88%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D8%A8%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D9%87%D9%84-%D8%B3%D9%86%D8%AA-%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%AD%D8%B1%D9%88%D9%85%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF [/af]

Yoğun Sünni nüfusa sahip İran’ın doğusundaki Sistan ve Belucistan, Kürdistan, Kirmanşah, Batı Azerbaycan, Gülistan, Hürmüzgan ve Horasan eyaletlerinde birçok ehl-i sünnet camisi bulunuyor. İran’ın güneydoğusundaki Sistan ve Belucistan’da yapımı bitmek üzere olan Osmanlı mimari örneği 70 bin kapasiteli Mekki Camisi, Sünnilerin İran’daki en büyük ibadet merkezi.

 

Tahran başta olmak üzere İsfahan, Kum, Kerec, Yezd, Tebriz gibi büyük şehirlerde dağınık yaşayan Sünniler devlet yetkililerinden bu bölgelerde de cami ve kültür merkezi inşa etmek için izin talep etseler de bu taleplerine yetkililer henüz olumlu cevap vermiş değil.

 

İran’ın başkenti Tahran’da yaklaşık bir milyon Sünni yaşıyor. Sünnilerin en büyük taleplerinden birisi Tahran’da müstakil bir caminin yapımına izin verilmesidir. Devrim sonrası sık sık gündeme gelse de bu konuda somut bir adım atılmış değil.

 

Devrimin ilk yıllarında Sistan ve Belucistan milletvekili Mevlana Nazar Muhammed’in İran meclisinde gerçekleştirdiği sitem dolu konuşma henüz tazeliğini koruyor: “Yahudiler, Zerdüştler ve Hristiyanların Tahran’da ibadetgâhı bulunuyor. Biz ayrı değiliz, sizinleyiz. Bize bir mescit verin. Ayetullah Humeyni iki yıl önce söz verdi bize. Biz İran Sünnileri Tahran’da Pakistan elçiliğine gidip namaz kılıyoruz.”[af] Sistan ve Belucistan milletvekili Mevlana Nazar Muhammed’in meclis konuşmasını izlemek için bakınız: https://www.youtube.com/watch?v=NpX5jjyk4go [/af]

 

Tahran’da yaşayan Sünniler, cuma ve bayram namazlarını “namazhane” isimi verilen kiraladıkları apartman daireleri ve bodrum katlarında ya da Afganistan, Pakistan ve Suudi Arabistan elçiliklerinde kılmaktadır. Sünnilerin Tahran’da namaz kılmak için kiraladığı namazhane sayısının 10 olduğu söylenmektedir.

 

Tahran’da Sünnilere ait camilerin varlığını iddia edenlerin kast ettikleri kiralanan daireler ve bodrum katlarıdır. Tahran’da Sünnilere ait minare ve kubbeli bir cami bulunmamaktadır. Öte yandan, Sünnilerin 40 yıldır yanıt verilmeyen Tahran’da cami talepleri ile alakalı Tahran Belediye Meclis Üyesi Hüccet Nezeri, İran resmi haber ajansı IRNA’ya şu açıklamayı yapmıştır: “Tahran’da sayıları bir milyona yaklaşan Sünni kardeşlerimizin bayram namazı kılmaları için bir camisi bulunmuyor, vahdetimiz için aziz ehl-i sünnet kardeşlerimize cami yapılmasına adına elimden geleni yapacağım.”[af] “Mescidi beraye ehli tesennun der tahran sahte şeved” http://www.irna.ir/fa/News/82944810 [/af]

 

Tahran’da Sünnilere yönelik kısıtlamalar

 

İran Sünnilerinin ibadet özgürlükleri kimi zaman rejim tarafından kısıtlamalara maruz kalmaktadır. 2011 yılında Tahran’daki Sünnilerin namazhanelerde Kurban ve Ramazan bayramı namazı kılmaları emniyet güçlerince engellenmişti. Yaşanan bu engellemeye Sünni din adamı Mevlevi Abdülhamid, “Anayasa tüm dinlere ibadet özgürlüğü tanımakta. İbadete engel olmak kanuna ve geleneğe aykırı olduğu gibi kalpleri de yaralıyor.” sözleriyle sert tepki göstererek, İran dini lideri Hamaney’den bu duruma mani olmasını istemişti.[af] “Mumanaat ez bergozari namaz eyd fıtr ehlisünnet der tahran” http://www.bbc.com/persian/iran/2011/08/110831_l44_fitr-prayers_tehran [/af]

 

Tahran’da Sünnilere yönelik bayram namazı engellemeleri ilerleyen yıllarda da devam etti. Buna ilaveten güvenlik güçlerince Tahran’ın İslamşehr semtindeki namazhane kapatıldı, Punek semtindeki namazhane yıkıldı. Sünni din adamı Mevlevi Abdülhamid İsmailzehi’nin Tahran’daki yıkılan ve kapanan namazhaneler hakkındaki açıklaması şu şekilde oldu: “Tahran’da ya birileri namaz kılınması için evini açıyor ya da bir yerler kiralanıyor. Cami ve namazhane birbirinden farklı şeyler. Devrimden bu yana Tahran’da Sünnilere cami için izin vermemek, sonrasında kiralanan bir namazhaneye dahi tahammül edemeyerek yıktırmak. Tüm yaşananlar sadece İran Sünnilerinin kalbini yaralamakla kalmıyor, İslam âleminin kalbini yaralıyor.”

 

Kürdistan eyaleti eski milletvekili Celal Celalizadeh ise bu durumla alakalı, “Dünyada Sünnilerin cami inşa etmesinin yasaklandığı, namazhanelerinin kapatıldığı tek başkent Tahran’dır.” açıklamasında bulunmuştu.[af] “Sünnihaye İran ve müşkil ihdas mescid” http://www.bbc.com/persian/iran-features-37817273 [/af]

 

Rejimin artan Sünni nüfus endişesi

 

İran’da Sünnilerin nüfusu üzerine henüz net bir rakam saptanamamıştır. Gerçeklerden uzak bir şekilde Sünni nüfusun 4 milyondan az olduğunu iddia edenler de abartıya kaçarak 20-30 milyon olduğunu ileri sürenler de mevcut. Konuyla ilgili az çok bilgisi ve araştırması olan herkesin hemfikir olduğu sayı ise İran’da en az 15 milyon Sünni’nin varlığı şeklinde. Resmi olmayan rakamlara göre, İran’ın 80 milyona yakın nüfusunun en az % 15’inin Sünni olduğu iddia ediliyor.[af] Doğan Özlük, “İran’da ehlisünnet imkânlar ve sorunlar – kitap incelemesi” Tarih ve Gelecek Dergisi, Ağustos 2017, Cilt 3, Sayı 2, s. 3, http://dergipark.gov.tr/download/article-file/339406 [/af]

 

İran’da mevcut Sünni nüfusun oranı belirsizliğini koruduğu gibi Sünni nüfusun artış gösterdiği ve yayıldığı iddiaları bazı resmi makamlarca endişe sebebi olarak gösterilmiştir. Buna örnek olarak Ayetullah Mekarim Şirazi’nin 2013 yılında yaptığı açıklama gösterilebilir. Şirazi, Sistan ve Belucistan bölgesinden Meşhed şehrine şüpheli göçler yaşandığını ifade ederek, “Meşhed’in muhtelif bölgelerine toplanmışlar, bu böyle devam ettiği takdirde büyük bir tehlikeye dönüşebilir. Besic güçleri şehrin kenar mahallerinde varlık göstermeliler.” Demişti.[af] “Hüşdar Mekarime Şirazi derbare heter muhacerethaye meşkuk be meşhed”  https://www.dw.com/fa-ir/%D9%87%D8%B4%D8%AF%D8%A7%D8%B1-%D9%85%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%85-%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%AE%D8%B7%D8%B1-%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%AA%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%B4%DA%A9%D9%88%DA%A9-%D8%A8%D9%87-%D9%85%D8%B4%D9%87%D8%AF/a-17854516 [/af]

 

Meşhed, Şiiliğin İsnâaşerîyye mezhebinin kollarından Caferilik’te “Sekizinci İmam” olarak kabul edilen Ali er-Rıza’nın kabrinin burada bulunduğuna inanıldığı için İran’da en kutsal şehir olarak kabul ediliyor. Daha önce Şiraz ve Urumiye şehirlerinde artan Sünni nüfus hakkında açıklamalarda da bulunan Mekarim Şirazi’nin, Meşhed’deki “şüpheli göçler” ile alakalı bir başka ifadesi de şu şekilde: “Şimdi Meşhed şehrinde görüyoruz ki Sünniler Şiilerden ev ve arsa alarak nüfus yoğunluklarını arttırıyor.”

 

Ayetullah Mekarim Şirazi, Kum İlim Havzası’nın taklit mercii olarak kabul ettiği 7 büyük müçtehitten birisi. İran’da en etkili din adamlarından Ayetullah Şirazi’nin bu tür açıklamaları Sünni kesimde tepkiyle karşılandı. İran’ın önde gelen Sünni âlimlerinden Mevlevi Abdulhamid İsmailzehi, “Sünni nüfustan ötürü endişe duyulması için ortada hiçbir sebep yok. Ehl-i Sünnet geçmişte de bu ülkede mevcuttu. İran İçişleri Bakanlığı’nın raporlarına göre ülkenin %20’si Sünni mezhebine mensup. Ne yazık ki bazıları Şiileri nüfus artışına teşvik etmek için bu tür açıklamalar yapıyor. Fakat bu yanlış sadece fanatizmi arttırıyor.” sözleriyle tepkisini dile getirdi.[af] https://www.radiofarda.com/a/f10-molana-abdolhamid-sunni-shia-makarem-alamolhoda/25394916.html [/af]

 

Bir diğer Sünni âlim Mevlana Muhammed Hüseyin Gürgiç ise, Şirazi’nin açıklamalarına cevap olarak “İran’da ölüm oranının en fazla olduğu yerler Sünni yerleşim merkezleridir, farklı meselelerde kaygılı olduğunu dile getiren yetkililer bu mevzuda neden konuşmazlar asıl soru budur.” ifadelerini kullandı.[af] “Hüşdar Mekarime Şirazi derbare heter muhacerethaye meşkuk be meşhed”  https://www.dw.com/fa-ir/%D9%87%D8%B4%D8%AF%D8%A7%D8%B1-%D9%85%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%85-%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%AE%D8%B7%D8%B1-%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%AA%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%B4%DA%A9%D9%88%DA%A9-%D8%A8%D9%87-%D9%85%D8%B4%D9%87%D8%AF/a-17854516 [/af]

 

Sonuç yerine

 

İran’da 40 yaşını geçen devrim, birçok açıdan sorgulanıp muhasebe edilmektedir. Kadınlar, Bahailer, Türkler, Kürtler, Farslar, Beluçlar, Şiiler, Sünniler, Zenginler, Fakirler, Laikler, Dindarlar gibi birçok sınıf için devrimin neticesinin ne olduğu ayrı bir tartışma konusudur. Tüm sınıflar ve etnik gruplar için 40. yılına giren devrim muhasebe edilmektedir.

 

İran’da devrimin Sünni topluma verdiği özgürlükler konusunda başarılı olduğunu söylemek fazlaca iyimser bir yorum olacaktır. Sünniler, İran’ın başkenti Tahran’da en temel hakları olan cami inşasından bile mahrum kalmaktadırlar. Devrimin başında Humeyni’nin söz vermesine rağmen henüz bu taahhüt vuku bulmuş değil. İran’ın Kürdistan eyaleti eski milletvekili Celal Celalizade’nin dediği gibi ne yazık ki dünyada Sünnilerin cami inşa etmesinin yasaklandığı tek başkent Tahran’dır. Bu durum, dünya Müslümanlarına İran devrimini model olarak sunan kesim adına ciddi bir çelişkidir.

 

Diğer taraftan Sünni nüfusun yoğun yaşadığı başta Sistan ve Belucistan olmak üzere birçok eyalet eğitim ve sağlık gibi kamu yatırımlarında en geri kalmış eyaletler içerisindedir. Sünnilerin ikamet ettiği sınır bölgeleri ekonomik gelişmişliğin az, kıtlık ve kuraklığın ise yüksek olduğu bölgelerin başında gelmektedir. Bu durum yöneticilerin yatırım konusunda çifte standart uyguladığı şüphelerini akla getirmektedir.

 

Bu yazı İran araştırmaları yapan Adem Yılmaz tarafından actafabula.net için kaleme alınmıştır. Bu makalede yer alan fikirler yazarın kendisine aittir ve actafabula.net sitesinin editöryel görüşünü yansıtmamaktadır. Yazarın kendisine ait görüş ve yorumları ile kurum, kişi ve örgütlere yönelik sıfatlamaları ifade özgürlüğü ilkesi kapsamında müdahale edilmeksizin yayınlanmıştır. 

Previous post İran'ın Kürt Politikası: Truva Atı Taktiği
0 Shares

Related Articles

Turkey reacts to the governorship election in Kirkuk

August 11, 2024
A quick analysis: Israel's decapitation policy and its sub-layers

A quick analysis: Israel’s decapitation policy and its sublayers

August 1, 2024
More than one in four Syrians ‘extremely poor’: World Bank

More than one in four Syrians ‘extremely poor’: World Bank

May 26, 2024

One Comment

  7. Charleslit

    canadian pharmacy online [url=http://canadapharmast.com/#]pharmacy in canada[/url] canadian pharmacy oxycodone

  13. Charleslit

    canadian pharmacy online [url=https://canadapharmast.com/#]canadian pharmacy 365[/url] canadian pharmacy online

  16. Charleslit

    mail order pharmacy india [url=https://indiapharmast.com/#]india online pharmacy[/url] п»їlegitimate online pharmacies india

  21. Charleslit

    mexico drug stores pharmacies [url=http://foruspharma.com/#]mexican pharmacy[/url] mexico pharmacy

  52. Klikx

    I’m pretty pleased to find this great site. I want to to thank you for ones time for this wonderful read!! I definitely liked every little bit of it and I have you saved to fav to check out new information on your blog.

  55. Arnoldhup

    medication from mexico pharmacy [url=http://mexicandeliverypharma.com/#]medicine in mexico pharmacies[/url] buying from online mexican pharmacy

  59. Arnoldhup

    mexican rx online [url=http://mexicandeliverypharma.com/#]п»їbest mexican online pharmacies[/url] mexican mail order pharmacies

  63. Arnoldhup

    mexican border pharmacies shipping to usa [url=https://mexicandeliverypharma.online/#]best online pharmacies in mexico[/url] best online pharmacies in mexico

  67. Arnoldhup

    mexico drug stores pharmacies [url=https://mexicandeliverypharma.com/#]pharmacies in mexico that ship to usa[/url] medicine in mexico pharmacies

  72. Arnoldhup

    mexico drug stores pharmacies [url=https://mexicandeliverypharma.com/#]buying prescription drugs in mexico online[/url] medicine in mexico pharmacies

  74. Sukha

    Hello there! I simply want to offer you a big thumbs up for the great info you have got here on this post. I am returning to your web site for more soon.

  77. Hilma Biocare

    Right here is the perfect webpage for everyone who wants to find out about this topic. You know so much its almost tough to argue with you (not that I personally will need to…HaHa). You certainly put a brand new spin on a topic that’s been written about for ages. Wonderful stuff, just great.

  79. Arnoldhup

    best online pharmacies in mexico [url=https://mexicandeliverypharma.online/#]mexican drugstore online[/url] mexico drug stores pharmacies

  85. Arnoldhup

    reputable mexican pharmacies online [url=http://mexicandeliverypharma.com/#]mexican online pharmacies prescription drugs[/url] mexican border pharmacies shipping to usa

  90. Arnoldhup

    mexican pharmaceuticals online [url=https://mexicandeliverypharma.online/#]best online pharmacies in mexico[/url] mexican pharmaceuticals online

  93. Arnoldhup

    purple pharmacy mexico price list [url=https://mexicandeliverypharma.online/#]mexican online pharmacies prescription drugs[/url] buying prescription drugs in mexico online

  97. Arnoldhup

    mexico drug stores pharmacies [url=https://mexicandeliverypharma.com/#]medication from mexico pharmacy[/url] mexico pharmacy

  101. Arnoldhup

    mexico pharmacy [url=http://mexicandeliverypharma.com/#]best online pharmacies in mexico[/url] purple pharmacy mexico price list

  108. Arnoldhup

    mexican pharmacy [url=http://mexicandeliverypharma.com/#]purple pharmacy mexico price list[/url] mexico pharmacy

  110. Muruku snack

    You are so interesting! I do not suppose I’ve truly read something like that before. So nice to discover another person with original thoughts on this topic. Really.. thanks for starting this up. This site is one thing that is required on the web, someone with some originality.

  113. sex

    That is a really good tip especially to those new to the blogosphere. Short but very accurate info… Thanks for sharing this one. A must read post!

  114. Arnoldhup

    mexican pharmaceuticals online [url=http://mexicandeliverypharma.com/#]mexican rx online[/url] mexico pharmacies prescription drugs

  115. sexy women stickers

    This is the right website for anybody who hopes to find out about this topic. You understand a whole lot its almost hard to argue with you (not that I personally will need to…HaHa). You definitely put a brand new spin on a subject that’s been discussed for many years. Wonderful stuff, just excellent.

  116. iptv

    Everything is very open with a really clear clarification of the issues. It was definitely informative. Your website is extremely helpful. Thanks for sharing.

  119. iptv

    Everything is very open with a very clear clarification of the issues. It was truly informative. Your site is useful. Thanks for sharing!

  121. iptv

    Hey there! I simply want to offer you a big thumbs up for your great info you have got here on this post. I am coming back to your website for more soon.

  122. Arnoldhup

    medication from mexico pharmacy [url=http://mexicandeliverypharma.com/#]medicine in mexico pharmacies[/url] mexican border pharmacies shipping to usa

  125. iptv

    It’s hard to find educated people in this particular subject, however, you seem like you know what you’re talking about! Thanks

  127. iptv

    Having read this I believed it was rather informative. I appreciate you finding the time and energy to put this content together. I once again find myself spending way too much time both reading and leaving comments. But so what, it was still worthwhile!

  128. Arnoldhup

    mexican pharmaceuticals online [url=http://mexicandeliverypharma.com/#]mexican pharmacy[/url] mexican pharmacy

  129. iptv

    Greetings! Very helpful advice within this article! It’s the little changes that will make the largest changes. Thanks for sharing!

  130. iptv

    I needed to thank you for this wonderful read!! I definitely enjoyed every little bit of it. I have you bookmarked to check out new things you post…

  134. Arnoldhup

    mexican pharmaceuticals online [url=https://mexicandeliverypharma.com/#]best online pharmacies in mexico[/url] reputable mexican pharmacies online

  136. PH POP CASINO

    Oh my goodness! Awesome article dude! Thanks, However I am experiencing troubles with your RSS. I don’t understand why I can’t join it. Is there anyone else having identical RSS issues? Anybody who knows the answer can you kindly respond? Thanx!

  137. RobertMom

    zithromax 500mg over the counter [url=http://zithromaxbestprice.pro/#]zithromax without prescription[/url] zithromax 500 mg lowest price drugstore online

  141. RobertMom

    cytotec pills buy online [url=http://cytotecbestprice.pro/#]п»їcytotec pills online[/url] cytotec abortion pill

  144. 33win

    Spot on with this write-up, I actually feel this website needs much more attention. I’ll probably be returning to read more, thanks for the advice.

  146. M88

    An outstanding share! I’ve just forwarded this onto a coworker who had been conducting a little homework on this. And he actually bought me lunch due to the fact that I discovered it for him… lol. So allow me to reword this…. Thank YOU for the meal!! But yeah, thanx for spending the time to talk about this matter here on your internet site.

  147. RobertMom

    buy misoprostol over the counter [url=http://cytotecbestprice.pro/#]buy cytotec in usa[/url] cytotec pills buy online

  151. RobertMom

    does tamoxifen cause menopause [url=http://nolvadexbestprice.pro/#]tamoxifen side effects forum[/url] tamoxifen for men

  156. shakibalhasan

    Good day! I just want to offer you a huge thumbs up for the excellent info you’ve got right here on this post. I’ll be coming back to your web site for more soon.

  157. rikviptours

    I’m impressed, I must say. Seldom do I encounter a blog that’s both equally educative and engaging, and without a doubt, you’ve hit the nail on the head. The problem is something not enough folks are speaking intelligently about. Now i’m very happy I stumbled across this during my hunt for something concerning this.

  158. mibet

    Greetings, I believe your website might be having browser compatibility issues. Whenever I look at your site in Safari, it looks fine however, when opening in IE, it has some overlapping issues. I simply wanted to provide you with a quick heads up! Besides that, excellent site.

  160. nhacai123dzo

    Nice post. I learn something totally new and challenging on websites I stumbleupon everyday. It will always be helpful to read through articles from other writers and practice a little something from other websites.

  164. iptv

    Way cool! Some extremely valid points! I appreciate you writing this post and also the rest of the website is very good.

  174. Long Island NY

    I have to thank you for the efforts you have put in penning this site. I really hope to view the same high-grade blog posts from you later on as well. In fact, your creative writing abilities has motivated me to get my own, personal blog now 😉

  175. Backpage Alternative

    Nice post. I learn something new and challenging on sites I stumbleupon everyday. It’s always exciting to read through articles from other writers and practice something from their websites.

  177. 실시간카지노사이트

    You’re so cool! I don’t believe I’ve truly read through anything like that before. So nice to discover somebody with original thoughts on this subject. Seriously.. thanks for starting this up. This website is something that is needed on the web, someone with a little originality.

  178. cropped jeans supplier

    An impressive share! I’ve just forwarded this onto a colleague who had been doing a little homework on this. And he in fact bought me breakfast simply because I stumbled upon it for him… lol. So allow me to reword this…. Thanks for the meal!! But yeah, thanks for spending time to talk about this subject here on your blog.

  188. kontol besar

    Right here is the right web site for anybody who wishes to find out about this topic. You realize so much its almost hard to argue with you (not that I personally will need to…HaHa). You definitely put a new spin on a topic that has been discussed for many years. Excellent stuff, just excellent.

  195. good88

    Howdy, I do believe your web site could be having internet browser compatibility problems. When I take a look at your web site in Safari, it looks fine but when opening in IE, it’s got some overlapping issues. I just wanted to provide you with a quick heads up! Besides that, wonderful site.

  198. fun88

    That is a really good tip particularly to those new to the blogosphere. Brief but very precise info… Thank you for sharing this one. A must read post!

  199. jeans producer

    Hi, I do think this is a great blog. I stumbledupon it 😉 I may come back yet again since i have saved as a favorite it. Money and freedom is the best way to change, may you be rich and continue to guide others.

  208. shopdecordeals

    I really love your blog.. Great colors & theme. Did you build this web site yourself? Please reply back as I’m trying to create my own website and would like to know where you got this from or exactly what the theme is named. Appreciate it.

  215. sex

    You are so cool! I do not think I’ve truly read a single thing like that before. So great to discover someone with some genuine thoughts on this subject matter. Seriously.. thanks for starting this up. This website is something that is needed on the internet, someone with a bit of originality.

  226. r6 Marketplace

    May I simply just say what a comfort to discover somebody that genuinely understands what they are discussing over the internet. You certainly know how to bring an issue to light and make it important. A lot more people need to look at this and understand this side of the story. I was surprised you are not more popular since you most certainly have the gift.

  229. behind your touch

    Hi, I do think this is a great web site. I stumbledupon it 😉 I will return once again since I book marked it. Money and freedom is the best way to change, may you be rich and continue to guide others.

  242. remember พากย์ไทย

    I would like to thank you for the efforts you have put in writing this website. I’m hoping to view the same high-grade blog posts from you in the future as well. In fact, your creative writing abilities has encouraged me to get my very own website now 😉

  243. redemption day 2021 ซับไทย

    Howdy! This post couldn’t be written any better! Looking at this post reminds me of my previous roommate! He constantly kept talking about this. I most certainly will send this post to him. Pretty sure he’ll have a very good read. Many thanks for sharing!

  246. pet feeder

    Hi there! This blog post could not be written much better! Looking through this article reminds me of my previous roommate! He continually kept preaching about this. I will forward this post to him. Pretty sure he’s going to have a very good read. Many thanks for sharing!

  247. Shopping tips

    I really love your blog.. Pleasant colors & theme. Did you build this amazing site yourself? Please reply back as I’m wanting to create my very own website and want to learn where you got this from or what the theme is called. Cheers.

  249. Stanleymug

    tamoxifen 20 mg [url=http://tamoxifen.bid/#]buy tamoxifen citrate[/url] hysterectomy after breast cancer tamoxifen

  254. Stanleymug

    order lisinopril online united states [url=https://lisinopril.guru/#]Buy Lisinopril 20 mg online[/url] lisinopril tablets uk

  260. Stanleymug

    lipitor generic price [url=https://lipitor.guru/#]Lipitor 10 mg price[/url] lipitor generic india

  274. Flights

    I’m pretty pleased to discover this great site. I need to to thank you for your time for this particularly wonderful read!! I definitely loved every part of it and I have you book marked to look at new things in your web site.

  280. operation special warfare 2022

    I blog quite often and I genuinely appreciate your content. Your article has truly peaked my interest. I am going to take a note of your site and keep checking for new information about once a week. I opted in for your RSS feed too.

  283. bad medical

    May I simply say what a relief to discover someone who actually understands what they are talking about on the web. You definitely realize how to bring a problem to light and make it important. More people ought to check this out and understand this side of the story. I can’t believe you’re not more popular because you certainly have the gift.

  287. AnthonyTab

    canadian pharmacy scam [url=http://easyrxcanada.com/#]legit canadian online pharmacy[/url] canadian pharmacy checker

  292. AnthonyTab

    purple pharmacy mexico price list [url=https://mexstarpharma.com/#]buying from online mexican pharmacy[/url] mexico drug stores pharmacies

  295. AnthonyTab

    buy medicines online in india [url=https://easyrxindia.shop/#]india pharmacy[/url] indian pharmacy

  306. ซีรี่ย์ เดย์

    You’re so interesting! I do not believe I’ve truly read something like that before. So great to find somebody with some genuine thoughts on this topic. Seriously.. thank you for starting this up. This site is one thing that’s needed on the internet, someone with a little originality.

  310. winbox88 Login

    Your style is so unique compared to other people I’ve read stuff from. I appreciate you for posting when you have the opportunity, Guess I’ll just bookmark this site.

  320. Backpage Alternative

    Hi, I do believe this is an excellent blog. I stumbledupon it 😉 I may come back once again since I bookmarked it. Money and freedom is the greatest way to change, may you be rich and continue to help others.

  322. acheter le code de la route

    Having read this I believed it was really informative. I appreciate you taking the time and energy to put this information together. I once again find myself personally spending a lot of time both reading and leaving comments. But so what, it was still worthwhile!

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *